Demitologizacja, proces hermeneutyczny polegający na krytycznej interpretacji tekstów NT w celu odróżnienia zawartej w nich treści objawionego słowa Bożego od mitologicznej szaty językowej; różni się od demityzacji, eliminującej z Pisma św. mity w celu dotarcia do jego treści historycznych. Termin „demitologizacja” utworzył i metodę opracował R. Bultmann, za którym postuluje się konieczność demitologizacji, niejednakowo rozumianej.

Według Bultmanna zbawcze orędzie (kerygmat) zostało sformułowane w NT w języku mitologiczny, opartym na prymitywnych wyobrażeniach o kosmosie i człowieku, obecnie już przezwyciężonych przez nauki przyrodnicze. Zgodnie z naukowym widzeniem rzeczywistości świat stanowi zamkniętą całość, która nie dopuszcza ingerencji Boga lub demonów, jako obiektywnie uchwytnego działania nadprzyrodzonego; tymczasem autorzy pism NT posługują się zarówno archaicznym obrazem świata pochodzącym z tradycji żydowskiej, jak i prymitywnym pojęciem Boga, istniejącego przestrzennie poza światem i wkraczającego niekiedy w jego bieg; te wyobrażenia są przyczyną mitologicznego sposobu przedstawiania dzieła zbawienia, w którym miejsce przyszłości świata i człowieka, będącej wynikiem naturalnego rozwoju, zajęła istniejąca już w mistyczny sposób teraźniejszość - na ziemię przyszedł Syn Boży, który przez swoją śmierć zadośćuczynił za grzechy, zmartwychwstał i wstąpił do nieba, gdzie oczekuje tych, którzy jako przeznaczeni w wyniku sądu do wiecznego szczęścia dostąpią zbawienia; to zbawienie jest już uobecnione w „eschatologicznej gminie Pana” i w sakramentach.

Bultmann uważał, że istotna treść zbawczego orędzia, przekazana w NT, nie jest mitologią, ponieważ jest niezależna od mitologicznych wyobrażeń. Odróżnienie treści orędzia od jego językowej szaty widoczne jest (w świetle badań nad powstaniem i kształtowaniem się chrześcijańskiej tradycji) już w NT, gdzie to samo zbawcze znaczenie działalności Jezusa z Nazaretu przedstawione zostało w różnej formie. Proces stopniowego wyzwalania się od mitologicznego myślenia zaznaczył się w Listach Pawła Apostoła, a punkt kulminacyjny osiągnął w Ewangelii Jana. Paweł, choć uwikłany w apokaliptyczne wyobrażenia, znał eschatologiczne znaczenie końca świata jako duchowe wyzwolenie od niego; Pawłowe pojęcie grzechu i łaski, istnienia ludzkiego w wierze i poza wiarą da się zinterpretować niemitologicznie za pomocą filozoficznych pojęć autentycznej i nieautentycznej egzystencji. Ewangelia Jana jest świadectwem pełnego przezwyciężenia dramatycznego wyobrażenia końca świata - przez eschatologiczne wydarzenia już uobecnione w wierze; treść przepowiadania wyrażona w pojęciach mitologicznych otrzymała sens historyczny i egzystencjalny w miejsce „kosmicznego”; w tak odmitologizowanym znaczeniu należy rozumieć śmierć krzyżową Jezusa jako wyzwalający sąd Boży nad człowiekiem pogrążonym w świecie.

D.emitologizacjama zatem umożliwić odczytanie istotnej treści chrześcijańskiego orędzia przez przetłumaczenie na język dzisiejszego człowieka wyrażeń, symboli i obrazów, jakimi posługuje się NT; skoro więc właściwą intencją mitu nowotestamentalnego było ukazanie nowego (odkupionego) istnienia ludzkiego, interpretacja zbawczego orędzia musi być egzystencjalna; decydującym kryterium, które pozwala odróżnić w chrześc. przepowiadaniu istotną treść zbawczego orędzia od mitologicznej szaty językowej, jest możność odniesienia danej treści do ludzkiej egzystencji (czego nie da się do niej odnieść, tego nie można uznać za objawione słowo Boże).

Aprioryczne założenia systemu teologicznego i nie dość sprecyzowane pojęcie mitu u Bultmanna, a szczególnie wątpliwa wartość naukowa sformułowanego przez niego programu demitologizacji wywołały głosy krytyki (np. L. Malevez, R. Marlé, W. Hładowski, J. Myśków). Uznanie bowiem wszelkiego mówienia o Bogu na sposób ziemski i ludzki za język mitologizację, to zarzucenie sposobu zrozumiałego przedstawiania zbawczego działania Boga w świecie i historii (niemożliwe jest wyeliminowanie z ludzkiego myślenia o Bogu kategorii czasu i przestrzeni); wykreślenie z Pisma św. wszystkiego, co według Bultmanna zostało sformułowane mitologicznie, byłoby równoznaczne z wyeliminowaniem z Biblii języka symbolicznego, tak samo istotnego dla niej, jak dla współczesnego mówienia o Bogu. Problematyka dotycząca Boga, który jest misterium i dlatego przekracza wszelkie zdolności poznawcze człowieka, może być wyrażona tylko przez obrazy, podobieństwa i symbole; stąd przeciwstawienie myślenia człowieka czasów apostolskich myśleniu człowieka współczesnego jest nieuzasadnione, ponieważ również wówczas nie posługiwano się wyłącznie językiem mitycznym, podobnie jak dziś nie tylko myśli się w kategorii naukowych i technicznych; hermeneutyka nie jest w stanie, ze względu na historyczne uwarunkowania języka, ustalić takich pojęć, które by już nie musiały podlegać dalszej demitologizacji; nie da się też definitywnie odmitologizować przekazów objawienia biblijnego według kanonów jakiegokolwiek obrazu świata, gdyż dokonano by wówczas nowej mitologizacji.

Demitologizacja jako metoda hermeneutyczna, ukazująca historiozbawczy sens treści objawienia sformułowanej w mitologicznym języku, może znaleźć zastosowanie w interpretacji wszystkich biblijnych tekstów ST i NT pod warunkiem uchylenia skrajności koncepcji Bultmanna; historia zbawienia jest bowiem z istoty swej antymityczna, mimo że przekazujące ją pisma ST i NT powstały w środowisku mitycznych wyobrażeń; dzięki demitologizacji, która zaczęła się wraz z powstawaniem Biblii, elementy mityczne włączone w kontekst historii zbawienia otrzymały nowe znaczenie - początek świata nie jest w Biblii teogonią, a człowiek nie jest narzędziem, którym władają siły kosmiczne, lecz istotą wolną tworzącą historię, zbawienie zaś (inaczej niż w ahistorycznych i cyklicznych pozabiblijnych mitach soterycznych) jest jednorazowym wydarzeniem w historii ludzkości. Tak pojęta demitologizacja pozostaje w służbie egzegezy biblijnej, której zadaniem jest interpretacja przekazów słowa Bożego, uwarunkowanych historycznie nie tylko w swej genezie, ale także w swej obecnej funkcji (akomodacja).

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie udzielimy odpowiedzi, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.