Chrzest (gr. baptisma zanurzenie, obmycie, od czas. baptidzo; łac. baptismus) pierwotnie gest wyrażający oczyszczenie z grzechów, a następnie wskutek otrzymania polecenia misyjnego od zmartwychwstałego Chrystusa obrzęd oraz sakrament chrześcijańskiej inicjacji dokonujący obmycia z grzechu pierworodnego, udzielenia życia dziecka Bożego oraz włączenia w śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Chrzest ustanowił Chrystus zmartwychwstały i nakazał go udzielać, Kościół pierwotny zaś realizował nakaz, zgłębiał znaczenie obrzędu i wyjaśniał zbawczą treść sakramentu.

1. Nakaz - dany uczniom przez Chrystusa zmartwychwstałego poświadczają Ewangelie (Mk 16,16; Mt 28,18-19). Ewangeliści włączyli go do tzw. manifestu misyjnego Jezusa, mającego charakter uniwersalistyczny (cały świat, wszelkie stworzenie, Mk; wszystkie narody, Mt). Marek podkreślił, że chrzest - podobnie jak wiara - konieczny jest do zbawienia. Mateusz uwypuklił źródło ustanowienia chrztu, którym jest powszechna i nieograniczona władza Jezusa, obejmująca niebo i ziemię. Słowa Chrystusa „idźcie i czyńcie uczniami wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” oraz „uczcie je zachowywać wszystko...” (28,18-20) oznaczają, że przez chrzest w imię Trójcy Świętej i przez zachowanie nauki Chrystusa człowiek łączy się z nim, zostaje ofiarowany Bogu, konsekrowany i włączony w życie Boże.

Obecnie teologowie biblijni przyjmują, że formuła trynitarna ma charakter redakcyjny, stanowi odbicie praktyki Kościoła pierwotnego. Jezus miał najprawdopodobniej zaznaczyć jedynie „udzielajcie im chrztu w imię moje”, tj. na mój rozkaz, z mojej mocy, by odróżnić swój chrzest od chrztu Jana Chrzciciela i od innych praktyk żydowskich; „w imię moje” - wskazuje na źródło skuteczności sakramentalnej chrztu. Nie sprzeciwia się ono jednak formule trynitarnej, gdyż wszelkie odniesienie do Chrystusa jest pośrednim odniesieniem do Trójcy Świętej. Kościół apostolski, udzielając chrztu, powoływał się na wolę i intencję swego Założyciela. Z tekstu Ewangelii Mateusza pochodzi również liturgiczna formuła chrzcielna, stosowana w Kościele apostolskim, której istnienie poświadczają Didache i Justyn.

2. Realizacja nakazu - Kościół pierwotny od początku włączał przez chrzest do swej wspólnoty nowych członków (Dz 8, 12.36; 9,18; 10,44; 16,15.33; 19,5; Rz 6,3). Był to chrzest przez zanurzenie w wodzie (Dz 8,36), zgodnie z symboliką tego sakramentu (Rz 6,4; Kol 2,12; 1 P 3,20-21), choć przy większej liczbie osób lub w więzieniu prawdopodobnie chrzczono już przez polanie wodą. Chrztu udzielano w imię Jezusa Chrystusa (Dz 2,38; 10,48), podkreślając przez to, że szafarz chrzci Jego mocą i powagą, a neofita wyznaje wiarę w Niego i wzywa Jego imienia. Potwierdzają to wzmianki o wzywaniu imienia Jezusa przy udzielaniu chrztu (Jk 2,7) oraz składaniu wyznania wiary (Dz 8, 37 - według Vg i niektórych kodeksów greckich). Z udzieleniem chrztu wiązano ryt włożenia rąk (połączony z modlitwą) jako znak udzielenia Ducha (Dz 8,5-25; 19,1-6; Hbr 6,1-2), choć nie uważano go za istotny (Paweł Apostoł nie wspomniał o nim, brak również wzmianki o namaszczaniu neofity po chrzcie). W Kościele pierwotnym były ściśle określone skutki chrztu. Jeśli neofita przyjmował chrzest w wierze (Dz 2,41; 8,12.37; 16,15.23; 18,8), zostawał oczyszczony z grzechów i uświęcony (Dz 22,15), obdarzony łaską (Dz 2,38), włączony do wspólnoty Ludu Bożego, czyli do wspólnoty zbawionych (Dz 2,41; 5,13), naznaczony pieczęcią Ducha Świętego (2 Kor 1,2.22).

3. Teologiczna interpretacja - chrzest w NT występuje w trzech ujęciach - Pawła, Piotra i Jana Apostołów.

Według Pawła Apostoła łączy on człowieka z Chrystusem, Duchem Świętym i wspólnotą Ludu Bożego. 1^o Chrzest jest zanurzeniem w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (Rz 6,3-5) - zanurzenie jako symbol śmierci i pogrzebania, wynurzenie jako symbol zmartwychwstania i życia, z zestawienia zaś tego stwierdzenia z paralelą Adam-Chrystus (Rz 5,12-19), gdzie życiu w śmierci, spowodowanej przestępstwem Adama (głowa ludzkości), Paweł przeciwstawia życie w łasce, wysłużonej przez Chrystusa (głowa ludzkości zbawionej), wynika, że chrzest wprowadza człowieka w nowe życie. Chrystus w zastępstwie ludzi przyjął mękę i śmierć krzyżową (2 Kor 5,14; Ga 3,13), ludzie zaś stają się uczestnikami jego losu przez chrzest (pogrzebanie z Chrystusem). Ponadto chrzest jest przyobleczeniem się w Chrystusa (Ga 3,27); metafora szaty w Ga 3,27 ma sens ontologiczny, a nie moralny, i określa, że Chrystus staje się dla neofity zasadą nowej egzystencji nadprzyrodzonej, udziela mu własnego synostwa i upodabnia do siebie. Ochrzczony wchodzi w sferę wpływu Chrystusa, łączącą wiernych z sobą i dającą im jedność oraz równość duchową (Ga 3,28), gdyż wszyscy są jednością w Chrystusie (Ga 3,29). 2^o Chrzest w Duchu Świętym (1 Kor 12,13; 2 Kor 1,21; Ef 4,4) jest w Pawłowej teologii nowym tematem, uzupełnieniem idei poprzedniej. Paweł uczył, że w momencie chrztu neofita przyjmuje „ducha życia” (Rz 8,6), Ducha Świętego, który jest Duchem Chrystusa. Dar Ducha Świętego w chrzcie określił mianem pieczęci (2 Kor 1,21; Ef 1,13; 4,30), wyjaśniając, że Duch Święty wyciska na ochrzczonym swój charakter świętości i przynależności do Ludu Bożego; jest to zadatek, który zapowiada i gwarantuje posiadanie dziedzictwa eschatycznego. 3^o Chrzest włącza neofitę w Ciało Chrystusa, dzięki czemu staje się on członkiem tego Ciała. Włączenie do wybranego narodu dokonywało się przez obrzezanie, a chrzest jest „Chrystusowym obrzezaniem”, polegającym nie na usunięciu jakiejś cząstki ciała, lecz na „zupełnym wyzuciu się z ciała grzesznego” (Kol 2,11). Przy chrzcie następuje też „przyobleczenie się w Chrystusa” (Ga 3,27) i tak ścisłe z nim zjednoczenie, że neofita „w Chrystusie” staje się nowym człowiekiem (Ef 4,24; Kol 3,10), nowym stworzeniem (2 Kor 5,17; Ga 6,15). Przez chrzest zostaliśmy z Chrystusem razem pogrzebani, wierząc, „że z nim również żyć będziemy” (Rz 6,8).

Piotr nazywał ochrzczonych zrodzonymi na nowo (1 P 1,3), ponownie powołanymi do życia (1,23), niedawno narodzonymi niemowlętami (2,1) dzięki wodzie chrzcielnej (3,21) i podkreślał kapłańskie obowiązki nowo ochrzczonych (2,1-11). W tekście podstawowym (3,18-22), zawierającym hymn ku czci Chrystusa zmartwychwstałego oraz fragment katechezy chrzcielnej, rozwinął typologię arki i potopu jako figury chrztu. Przez chrzest Bóg niszczy grzech i zbawia człowieka, podobnie jak przez potop zniszczył grzech i ocalił Noego w arce; wody potopu, które unosiły arkę, zachowując osiem osób przy życiu, oznaczają chrzest: arka - Kościół, będący narzędziem zbawienia, ocaleni - zbawionych przez Chrystusa, liczba osiem - dzień paschalny. Moc zbawczą chrzest czerpie ze śmierci ekspiacyjnej i zmartwychwstania Chrystusa, które są fundamentem odrodzenia chrzcielnego. Chrzest antycypuje (w sposób sakramentalny) sąd ostateczny, w którym rozpocznie się szczęśliwa pascha zbawionych.

Jan czynił w Ewangelii jedynie liczne aluzje do sakramentu chrztu - w opisach rozmowy Chrystusa z Nikodemem (3,1-21) i z Samarytanką (4,1-30), uleczenia niewidomego od urodzenia (9,1-39), przebicia boku Jezusa, z którego wypłynęła krew i woda (19,34). Określił on chrzest jako narodzenie się „z góry” (anothen, J 3,3.7) i „z wody i z Ducha” (J 3,5), „z Boga” (J 1,13; 1 J 2,29; 3,9; 5,1.14.18) oraz „z Ducha” (J 3,5.7-8), przez które człowiek staje się dzieckiem Bożym (J 11,52; 1 J 3,1-2). Uważał chrzest za konieczny warunek wejścia do Królestwa Bożego. Chrzest jest również oświeceniem przez Chrystusa (J 9,1-7). Moc uświęcającą i oświecającą czerpie chrzest z cierpiącego i uwielbionego Ciała Chrystusa, a skuteczność nadaje mu Słowo wcielone i uwielbione (J 3,15).

Józef Kudasiewicz, Bartłomiej Sokal