Wyprawy w świat Biblii ekspedycja nr 14
	Heli i Samuel przeciwko Filistynom

Heli i Samuel przeciwko Filistynom
(ok. 1080 – 1030 przed Chr.)

Filistyni, którzy osiedli na wybrzeżu palestyńskim (zob. wyprawę 11), zajmując także Szefelę, chcieli rozciągnąć swe ziemie na terytorium palestyńskie. Stąd zrodziły się konflikty z Izraelitami, opisane w obu księgach Samuela. Zgodnie z przekazem biblijnym, Izraelici mieli swoją centralną świątynię w Szilo, gdzie przechowywano Arkę Przymierza. Kapłanem stojącym na czele tego sanktuarium był Heli. Biblia wspomina o wyższości wojskowej Filistynów, którzy posiadali monopol na obróbkę żelaza (1 Sm 13,19-21), być może dlatego, że to oni wprowadzili tę technologię do Palestyny.

Mapa I. Narodziny i młodość Samuela.
Klęska Izraelitów pod Afek (1 Sm 1 – 6)

Ojczyzną Samuela było Ramataim, zwane także Rama, w zachodniej części górzystego obszaru Efraima. W epoce Nowego Testamentu miasto to nazywało się Arymatea (odpowiada obecnemu Rentis). Biblia przedstawia Samuela zarówno jako proroka, jak i sędziego.

Według tekstu biblijnego, około roku 1050 doszło do starcia między Filistynami a Izraelitami w okolicach Afek i Eben-Haezer. Pierwsze starcie zakończyło się sromotną klęską Izraela, którą starszyzna przypisała brakowi wsparcia ze strony Pana. Aby zapewnić sobie Jego pomoc, postanowiła wówczas sprowadzić do obozu Arkę Przymierza, uważaną za znak obecności Boga pośród ludu. Przybycie Arki nie odwróciło losów bitwy. W następnej potyczce Filistyni zadali jeszcze większą klęskę Izraelitom. Synowie kapłana Helego zginęli, a Arka została przejęta przez Filistynów.

Zdjęcie 1. Modlitwa Anny, matki Samuela, która będąc niepłodną, prosi Pana o syna.
Składa przy tym ślub, że ofiaruje go na służbę świątyni w Szilo.
Miniatura z pierwszej połowy X w. Bibliothèque Nationale, Paryż.

Znalezienie się Arki w rękach Filistynów było znakiem kary Bożej na Izraela, ale nie mogło być interpretowane jako zwycięstwo fałszywych bogów nad JHWH. Dlatego 1 Sm 5-6 opowiada o różnych nieszczęściach, jakie obecność Arki Przymierza Pańskiego wywoływała wśród Filistynów, dopóki nie postanowili odesłać jej na terytorium izraelskie, trzymając się procedury wskazanej przez kapłanów. Arka dotarła do Bet-Szemesz, a następnie do Kiriat Jearim. Tam miała pozostać do czasu, gdy Dawid zadecydował o jej przeniesieniu.

Mapa II. Zwycięstwo Samuela (1 Sm 7,12-17)

Odwrócenie sytuacji Izraela jest opisane w rozdz. 7. Opowiadanie to posiada silne piętno religijne. Najpierw Samuel wzywa lud, by się nawrócił, na co ten przystaje, usuwając spośród siebie fałszywych bogów. Następnie odbywa się celebracja pokutna w Mispa. Filistyni postanowili zaatakować Izraelitów, lecz ci, również dzięki wstawiennictwu Samuela, zdołali pokonać wrogów. Dla upamiętnienia zwycięstwa, postawiono w miejscu bitwy kamień i nadano miejscowości nazwę Eben Haezer („Kamień Pomocy”). Jest to ta sama nazwa, jakiej autor biblijny użył w 1 Sm 4,1. Z tego powodu trudno ustalić, czy dwie wzmianki o Eben Ha-ezer odnoszą się do dwóch miejscowości, czy tylko do jednej.

Mapa III. Saul zostaje królem Izraela (1 Sm 8-10)

W rozdziałach 8-12 Pierwszej Księgi Samuela opowiedziane są początki monarchii. Znajdują się w nich ślady dwóch tradycji: jednej, która negatywnie ocenia domaganie się Izraelitów, by mieć króla, oraz drugiej, która spostrzega monarchię jako wypełnienie planu Bożego względem Izraela. Namaszczenie Saula na króla dokonało się potajemnie, w następstwie na pozór przypadkowego spotkania z Samuelem. Następnie opowiada się po raz drugi o mianowaniu Saula na króla, tym razem publicznie. Samuel zwołał cały lud do Mispa i tam przystąpił do losowania według pokoleń i rodów, aż w końcu los padł na Saula (1 Sm 10,17-27). Rzucanie losów było sposobem interpretowania woli Bożej. Te wydarzenia należy umieścić między 1030 a 1020 przed Chr.

Zdjęcie 2. Melchizedek, Abraham i Izaak oraz Mojżesz, Samuel i Dawid,
przedstawieni jako prekursorzy odkupienia w centrum portalu katedry w Chartres.
Samuel jest wyobrażony z główą i ramionami przykrytymi szalem modlitewnym
oraz z barankiem i nożem w ręce (1 Sm 1,9)

Znaczenie religijne

Jak już wspomnieliśmy, opowiadania o Helim, ego synach i o początku działalności Samuela są przeniknięte refleksjami o wierności Boga względem Izraela. Są one porównywalne do tych związanych z okresem zniszczenia Jerozolimy (586 przed Chr.). Wówczas prorok Ezechiel będzie miał widzenie chwały Pańskiej, która opuszcza świątynię (Ez 8-10). Jest pewna analogia między doświadczeniem tego proroka a słowami synowej Helego w 1 Sm 4,21-22. Ta sytuacja nie jest definitywna. Jeśli Izrael się nawróci, będzie mógł jeszcze żyć w przymierzu z Bogiem i zostać wyzwolonym od swoich nieprzyjaciół ( 1 Sm 7).

Zdjęcie 3. Widok z lotu ptaka na Bet-Szean.
Wykopaliska odsłoniły aż 18 warstw ludzkiej zabudowy, począwszy od 3500 r. przed Chr.

Dwie tradycje na temat monarchii - ta, która widzi ją jako „odrzucenie Boga” i ta, która uważa ją za realizację planu Bożego – nie powinny być uważane za sprzeczne. Są one bowiem wyrazem złożoności więzi między JHWH a Jego ludem, relacji przymierza i wybrania, która zawsze bierze pod uwagę niewierność i grzech. Wyłania się jednak generalne przesłanie, że Bóg nie opuszcza Izraela.

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie odpowiedź zostanie udzielona w ciągu około tygodnia, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.