1. Zagadnienia literackie pouczenia 1 P 2,13-17
Po adresie, pozdrowieniach i dziękczynieniu a następnie początkowej części dogmatycznej (1,6-21), autor listu przechodzi do zobowiązań etyczno-moralnych wynikających z faktu dokonanego w chrzcie świętym odrodzenia chrześcijan przez słowo Boga (1,22 – 2,3). Wszelkie pouczenia moralne wynikają z faktu udziału wszystkich wiernych w powszechnym kapłaństwie na wzór Chrystusa i doświadczenia Jego miłosierdzia (2,4-10). Zarysowawszy skierowane do wszystkich pouczenie o charakterze relacji wobec władzy, autor przechodzi do szczegółowych wezwań przeznaczonych dla konkretnych grup społecznych, rozpoczynając od parenezy dla niewolników (ww. 18-25).
W komentarzu do Pierwszego Listu Piotra S. Hałas łączy (ze względów praktycznych) omawianą sekcję (ww. 13-17) z wcześniejszymi pouczeniami (ww. 11-12), argumentując, że cała część jest wskazówką opisującą zachowanie chrześcijan w życiu publicznym. Przyjmuje on podział oparty na strukturze tekstu wyznaczanej przez wezwania, określające, do jakiej grupy skierowane są pouczenia. Wezwanie z w. 11 (agapetoi) jest argumentem dla ujęcia fragmentu jako jednej całości[3]. Podobnie strukturę wewnątrz Pierwszego Listu Piotra wyznacza A. Tronina[4].
Mimo że tekst zawiera tylko jedno wezwanie do słuchaczy, argumentacja za jednością tematyczną nie jest przekonywająca. Cała sekcja parenetyczna rozpoczyna się wspomnianym zwrotem do odbiorców, jednak pierwsza część pouczeń zawiera przestrogi przed rozwiązłością cielesną oraz pouczenia w postępowaniu wobec prześladujących chrześcijan pogan. Struktura kontekstu pozwala dostrzec zakończenie sekcji w w. 12. Wersety 11-12 tworzą zamkniętą strukturę paralelizmu antytetycznego. W w. 13 zmienia się jednak tematyka wypowiedzi, przechodząc do pouczenia o właściwej relacji chrześcijan do władz świeckich, co wyznacza inny wymiar relacji etyki wyznawców Chrystusa[5].
Tekst, który będzie przedmiotem dalszych analiz jest dobrze zachowany przez świadków. Kodeksy i manuskrypty wykazują kilka wariantów tekstualnych mniejszej wagi, ale nie są one na tyle dobrze potwierdzone, by uważać je za krytycznie niepewne. Inne wersje brzmienia powstały najprawdopodobniej jako lectio facilior mająca na celu harmonizację syntaktyczną z kontekstem poprzedzającym, np. partykuła oun (w. 13) w kodeksach P, K, L, syh, Vg i innych licznych minuskułach; bądź są synonimami użytych w tekście krytycznie pewnym trudnych egzegetycznie wyrażeń, jak np. w tym samym wersecie według palimpsestu Efrema (C) i nielicznych minuskuł pojawia się rzeczownik fysei zamiast ktisei. Dobrze poświadczona perykopa nie budziła także nigdy zastrzeżeń co do jedności literackiej.
Ustalony w wyniku powyższych procesów tekst grecki oraz jego tłumaczenie na język polski, które będą podstawą dla dalszych analiz egzegetycznych i teologicznych, kształtują się następująco:
|
13 Bądźcie poddani każdemu ludzkiemu stworzeniu ze względu na Pana: czy to królowi jako mającemu władzę, 14 czy to namiestnikom jako przez niego posłanym celem karania złoczyniących, udzielania zaś pochwały tym, czyniącym dobro. 15 Taka bowiem jest wola Boga, abyście przez dobre uczynki zmusili do milczenia niewiedzę ludzi głupich. 16 Jak ludzie wolni postępujcie, nie jak ci, dla których wolność jest usprawiedliwieniem zła, ale jak niewolnicy Boga. 17 Wszystkich szanujcie, braci miłujcie, Boga się bójcie, szanujcie króla! |
Wyznaczając strukturę całego fragmentu parenetycznego w 1 P 2,11 – 3,17 wersety 2,11-12 można uznać za generalne stwierdzenie (exordium), które w dalszej części jest rozwijane i omawiane coraz bardziej szczegółowo bądź z różnych punktów widzenia. Ponadto użyty na samym początku w. 13 czasownik hypotasso staje się wyznacznikiem nie tylko relacji chrześcijan do władzy świeckiej, ale także reguluje inne stosunki społeczne opisane w kolejnych elementach bloku etyczno-moralnego[6].
Gradacja rysuje się także w fakcie doboru materiału. Autor rozpoczyna od pouczeń dotyczących zachowania się chrześcijan wobec pogan (2,11-12), następnie udziela wskazówek dotyczących stosunku do władzy ludzkiej (ww. 13-17), następnie nakazuje niewolnikom posłuszeństwo wobec swoich panów (ww. 18-25), żonom poddanie wobec mężów (3,1-6), mężom szacunek wobec swych żon (w. 7). W tej części widać wyraźne nawiązanie strukturalne do tzw. tablic domowych (Haustafeln), obecnych w listach św. Pawła (Rz 13,1-7; Kol 3,18-25; Ef 5,22 – 6,9). Pouczenia zaczynają się od strony narażonej na niesprawiedliwość i krzywdę, podporządkowanej, by przejść do zwierzchników, którym winni są posłuszeństwo.
W zakończeniu jednak tej sekcji znajdują się zachęty do miłości wzajemnej wśród chrześcijan (3,8-12) oraz do wytrwałości wśród prześladowań (3,13-17). Ta tematyka jest jednym z kluczowych tematów Listu. W kontekście tych trudnych sytuacji ucisku chrześcijan, które dotykały ich wszędzie tam, gdzie się pojawiali, w gminach rodziło się ważne pytanie: Jak zachowywać się wobec władzy ludzkiej, która czynnie uczestniczyła w prześladowaniach? Ta kwestia jest głównym tematem analizowanej perykopy 2,13-17.
Strukturę literacką interesującego nas odcinka można wyznaczyć w następujący sposób, jako kryterium przyjmując doboru i ułożenia elementów retorycznych:
A. pouczenie 1 (w. 13a)
B. argument 1 (w. 13b)
C. kryterium 1(w. 13c-14a)
D. przestroga 1 (w. 14b)
E. argument 2 (w. 15)
C’. kryterium 2 (w. 16a)
D’. przestroga 2 (w. 16b)
B’. argument 3 (w. 16c)
A’. pouczenie 2 (w. 17)
Badanie powyższej perykopy pod względem treści szczegółowej wykaże, że elementy układają się w analogiczną strukturę, potwierdzając tym samym prawdopodobieństwo zaproponowanej wyżej propozycji strukturyzacji. Schemat ten będzie zatem kształtował się następująco:
A. relacja wobec władzy (w. 13a)
B. ze względu na Pana (w. 13b)
C. urząd króla i namiestników (w. 13c-14a)
D. funkcja karania oraz chwalenia (w. 14b)
E. wola Boga (w. 15)
C’. odniesienie do wolności ludzkiej (w. 16a)
D’. wolność nie usprawiedliwiająca zła (w. 16b)
B’. niewolnictwo wobec Boga (w. 16c)
A’. relacja do różnych instancji (w. 17)
Ze względu na komplementarność struktury pod względem przyjmowanego kryterium, nie będziemy rozgraniczać jej znaczenia, ale przyjrzymy się temu zagadnieniu całościowo. Zaprezentowana struktura ujawnia, że elementy łączą się ze sobą na dwa sposoby. Elementy skrajne (A:A’ oraz B:B’) tworzą strukturę chiastyczną, której punktem centralnym jest w. 15. Jest on ponadto punktem odniesienia dla środkowej struktury paralelnej (C:C’ oraz D:D’). Element E wyznaczający cel całej parenezy na temat zachowania chrześcijan wobec rządzących jest w centrum całego toku argumentacji i wyznacza zasadę, którą odbiorcy powinni się kierować, by spełnić swoją rolę w społeczeństwie jako wierzący oraz obywatele.
Inkluzja, którą tworzą elementy A oraz A’ wyraża pouczenia, które są udowadniane i doprecyzowane poprzez kolejne człony struktury. Do wezwania ku podporządkowaniu się każdej ludzkiej władzy (A) autor dodaje krótkie napomnienia (A’) regulujące zachowanie człowieka w pozostałych środowiskach, w których znajdują się wierzący (wszyscy ludzie, wspólnota braterska) oraz wyraźne rozdzielenie oraz rozróżnienie relacji, jaka należy się Bogu (bojaźń) oraz królowi (szacunek). Wszystkie trzy argumenty (B, B’, E) skłaniające do podporządkowania się kolejnym instancjom mają odniesienie do Boga i są ściśle powiązane z religijnym życiem wierzących.
W kolejnych elementach autor stosując technikę paralelizmu progresywnego (klimatycznego) przedstawia, jakie zagrożenia (lub konsekwencje) płyną z podporządkowania się autorytetom, którymi mogą być zarówno król, jak i namiestnicy (C) lub wewnętrzna wolność człowieka (C’). W przypadku podporządkowania się władzy świeckiej, odpłatą za czyny człowieka jest kara bądź pochwała (D). W odpowiadającej części (D’) autor nie mówi wprost o konsekwencjach czynów dokonywanych, gdy człowiekiem kieruje wolność, uprzedza o zagrożeniu, któremu może poddać się taka jednostka, jest nią niebezpieczeństwo permisywizmu, skłaniającemu ostatecznie do popełniania zła.
