Wyprawy w świat Biblii ekspedycja nr 7 Jakub i synowie. Między Egiptem i Kanaanem

Eskpedycja nr 8

Jakub i jego synowie

Mapa I. Dobrobyt Jakuba i jego ucieczka z Charanu (Rdz 30,25-32,1)

Pomimo że Laban zmusił zięcia do pracy dla niego, Jakub wzbogacił się zarówno dzięki swemu sprytowi (Rdz 30,37-43), jak i za sprawą Bożego błogosławieństwa (Rdz 31,10-13). Ścigany przez Labana zostaje dopadnięty w miejscowości zwanej Mispa („miejsce straży”). Tutaj obaj dochodzą do porozumienia  i zawierają układ, wyznaczając granice swoich terytoriów.

Mapa II. Jakub spotyka się z Ezawem (Rdz 32,2‑35,29)

a)      Z Mispa Jakub udaje się do miejscowości Machanaim. Można je utożsamiać z Tell el-Dahab el-Gharbi, na północ od Jabboku (Nahr ez-Zerqa), na prawym brzegu rzeki, albo z Khirbet el-Mahne, około 20 km bardziej na północ. Stąd Jakub posyła rozjemców i bogate dary dla Ezawa, obawiając się wciąż jego zemsty. Przeprawiwszy rodzinę i stada przez JAbbok, pozostaje sam w obozowisku i w nocy walczy z tajemniczą postacią. Epizod ten wyjaśnia nowe imię Jakuba – Izrael („ten, który walczy z Bogiem”) oraz nazwę miejscowości Penuel („oblicze Boże”).

b)      Spotkanie z Ezawem przynosi całkowicie inny skutek od tego, jakiego obawiał się Jakub, lecz ten ostatni w każdym razie nie godzi się przyłączyć do brata i obaj rozdzielają się. Jakub udaje się do Sukkot, które należy identyfikować z Tell Deir ‘Alla, 11 km na północny wschód od ed-Damija, gdzie Jabbok wpada do Jordanu. Stąd udaje się do Sychem. Po pokojowym nabyciu ziemi (Rdz 33,19), grabież i rzeź Symeona i Lewiego (Rdz 34,25-29) sprawiają, że Jakub musi przenieść się do Betel. Podróż opisana jest jak pielgrzymka, która wiąże się z usunięciem wszystkich obcych bożków i oczyszczeniem. W Betel Bóg odnawia swe obietnice dane Jakubowi.

Zdjęcie 1. Jakub rzekracza potok Jabbok razem ze swymi ludźmi, a w nocy walczy z "człowiekiem", który go błogosławi i nazywa Izraelem.
Miniatura z kodeksu określanego jako Wiedeńska Księga Rodzaju, VI w. po Chr. Nationalbibliothek, Wiedeń.

c)       Z Betel Jakub udaje się na południe. W Efrata, Rachela rodzi Beniamina i umiera. Ten fakt wyjaśnia obecność grobu Racheli (czczonego po dziś dzień) w pobliżu Betlejem, choć inna tradycja umieszcze go raczej w Rama, na północ od Jerozolimy.

d)      Jakub dochodzi w końcu do Mamre-Hebronu, gdzie według tekstu biblijnego znajdował się jeszcze Izaak. Mamy zatem informację o śmierci Izaaka, pogrzebanego jak Abraham przez swych synów w pobliżu Hebronu.

Mapa III. Historia Józefa (Rdz 37‑45)

Posłany przez ojca do Sychem Józef dowiaduje się, że udali się oni do Dotan (dzisiejsze Tell Dotan). Powodowani zazdrością bracia zamierzają zabić Józefa, ale ostatecznie sprzedają go karawanie kupców zdążającej do Egiptu. Tutaj po kilku latach i rozmaitych przygodach Józef zostaje wicekrólem. Z opisu można zakładać, że jego siedziba znajdowała się w Awaris. Klęska głodu w Kanaanie sprawia, że do Józefa sprzedającego egipskie zboże przybywają wodzeni bracia. Nie poznają go jednak. Wtedy Józef postaępuje w taki sposób, aby uświadomić im ciężar popełnionego zła, aż do momentu rozpoznania i końcowego pojednania.

Mapa IV. Migracja Jakuba do Egiptu i jego śmierć

Jakub umiera w Egipcie, lecz jego zabalsamowane ciało zostaje przewiezione przez Józefa i braci do grobu Abrahama w Makpela. Obrzędy pogrzebowe są jednak sprawowane – według opowiadania – na Goren-Haatad. Miejscowości tej nie się zidentyfikować, a wzmianka w tekście, który umieszcza ją „po drugiej stronie Jordanu”, nie wyjaśnie, lecz wręcz komplikuje sprawę, gdyż zakłada wędrówkę z Egiptu do Mamre zupełnie nietypową drogą.

Zdjęcie 2. Stela przedstawiająca Amenhotepa, zwierzchnika Podwójnego Spichlerza Górnego i Dolnego Egiptu, który modli się do Atuma i Unnofri (Ozyrysa), wyobrażeń słońca i boga zmarłych. Muzeum Egipskie, Turyn.

Znaczenie religijne

Centrum religijne historii Jakuba mieści się w Betel. Tutaj otrzymuje on obietnice, kiedy ucieka przed Ezawem (Rdz 28). i tutaj zostają mu one odnowione w czasie powrotu z bliskimi dobrami (Rdz 35). Szczególne znaczenie ma następnie pozbycie się wszystkich bożków, czego Jakub domaga się od całej rodziny przed udaniem się do Betel (Rdz 35,2). W ten sposób wskazuje się na sens oddzielenia się Izraela od innych ludów, aby czcić tylko Pana. Historia Józefa podkreśla Bożą Opatrzność (z nieszczęść sprawiedliwego Józefa i nienawiści braci wypływa w końcu możliwość ocalenia się z klęski głodu) oraz konieczność nawracania się przez ludzi (czego przykłądem jest droga przebyta przez braci Józefa.

Zdjęcie 3. Semici przynoszący daninę. Malowidło na grobowcu Sobekhotepa w Tebach, ok. 1420 r. przed Chr.