Na oślicy Balaama... Wyprawy biblijne ekspedycja nr 9: Zajęcie Transjordanii

Mapa 1. Od Kadesz do Transjordanii (Lb 20,14-22; 33,31-42; Pwt 2,26 – 3,7)

Szlak pokazany na mapie powstał z połączenia informacji z różnych tekstów biblijnych (Lb 20-22; Pwt 2-3), które nie zawsze się zgadzają we wszystkich szczegółach. Z Kadesz Izraelici kierują się w stronę góry Hor, w pobliżu której wznosił się Moserot (Lb 33,30b; Mosera w Pwt 10,6).w Chorma Izrael odniósł zwycięstwo nad królem Aradu. Od góry Hor natomiast, zamiast kierować się bezpośrednio w stronę Transjordanii, Izraelici zwracają się na południe, aby obejść terytorium Edomu.

Zdjęcie 1. Ruiny miasta Punon/Fenan, w dolinie Araba na południe od Morza Martwego.

Izraelici docierają do potoku Zared (dziś Wadi el-Hasa; Lb 21,12), który jest określony jako południowa granica terytorium Moabu. Wzmianka o Ijje-Haabarim (Lb 21,11) jako miejscowości na wschodniej granicy Moabu każe przypuszczać, że trasa wędrówki omija terytorium tego ludu, dochodząc do potoku Arnon. Beer i Mattana należy umieścić w okolicy Wadi eth-Themed. Stąd Izraelici udają się w kierunku Nachaliel (Lb 21,19), przy Wadi el-Habis, następnie do Bamot, by w końcu rozbić obóz na stepach Moabu, między Bet-Hajeszimot a Abel Szittim (Lb 33,48-49) w pobliżu góry Pisga (Ras es-Syagha), jednego z wierzchołków Nebo (Lb 21,20).

Brak zgody Sichona na przejście Izraela prowadzi do bitwy, która rozgrywa się w miejscowości Jahsa. Zwycięstwo Izraela pociąga za sobą zajęcie terytoriów aż do potoku Jabbok, północnej granicy królestwa Sichona. Wśród zdobytych miast są wspominane Dibon i Medeba.

Zdjęcie 2. Ujście do morze Wadi Armon/Mujib, na wschodnim brzegu Morza Martwego.

Następnie Izrael toczy wojnę z Ogiem, królem Baszanu, regionu na północ od Jabboku. Walka rozgrywa się w Edrei i kończy się wygraną Izraelitów, którzy poddają sobie także ten region. Według Pwt 3,1-7 Izrael zniszczył i splądrował wszystkie miasta terytorium Baszanu. W ten sposób kończy się w opisie biblijnym pierwsza faza zajęcia Ziemi Obiecanej, zdobycie ziem na wschód od Jordanu. Te ziemie zostają przydzielone pokoleniom Gada, Rubena i części Manassesa.

Mapa 2. Wyrocznie Balaama

Na stepach Moabu rozgrywają się wydarzenia opisane w Lb 22-25; 31. Siedziba Balaama znajduje się w Petor (Lb 22,5), które identyfikuje się z Pitru, wspomnianym w tradycjach asyryjskich, nad brzegiem górnego Eufratu. Balaam spotyka Balaka w Ir-Moab, przy granicy z Ammonem, i stąd obaj udają się do Kiriat-Husot, aby złożyć ofiary. Następnie król Moabu prowadzi wróżbitę na różne miejsca, aby widząc obóz Izraela mógł go przekląć, lecz Balaam natchniony przez Boga, za każdym razem wypowiada błogosławieństwo. Słynny jasnowidz Balaam jest wspominany także we fragmentarycznej inskrypcji z VIII w., odkrytej w Tell Deir’Alla. Stepy Moabu stanowią tło dla mów Mojżesza zebranych w Księdze Powtórzonego Prawa. Na końcu tej księgi opisuje się jego śmierć. Nie jest mu bowiem dane wejść do Ziemi Obiecanej, lecz może jedynie oglądać ją ze szczytu Pisga na górze Nebo.

Zdjęcie 3. Dolina Jordanu widziana z góry Nebo.

Znaczenie religijne

Księga Powtórzonego Prawa zamyka Pięcioksiąg śmiercią Mojżesza, podczas gdy lud izraelski stoi u progu ziemi Kanaan – Ziemi Obiecanej. Ta pierwsza część Biblii odpowiada żydowskiej Torze, Prawu, które jest uważane za w pełnym tego słowa znaczeniu objawienie woli Bożej. Narracja urywa się nad brzegiem Jordanu, choć wielokrotnie składana Abrahamowi obietnica posiadania ziemi w pełni się jeszcze nie zrealizowała. W chrześcijańskiej lekturze Pięcioksięgu nie jest bez znaczenia fakt, że kończy się on w tym miejscu zadaniem powierzonym Jozuemu, aby wprowadził lud do Ziemi Obiecanej. Opis życia Jezusa (który nosi to samo imię co Jozue!) w Ewangelii Marka zaczyna się bowiem nad brzegiem Jordanu sugerując, że to w Chrystusie dawne przyrzeczenia zostają całkowicie spełnione.

Zdjęcie 4. Balaam na swojej oślicy zatrzymany przez anioła.
Fresk z IV w. po Chr. Katakumby przy Via Latina, Rzym