Ks. Piotr Łabuda

ŻYCIE ŚW. PAWŁA

[Spotkanie powinno rozpoczynać się zapaleniem świecy – znaku obecności Chrystusa oraz modlitwą do Ducha Świętego o pomoc i Jego światło. Ważnym elementem każdego spotkania jest odczytanie wybranego fragmentu Słowa Bożego. Po chwili milczenia nieodzownej do medytacji usłyszanego słowa, prowadzący winien w kilkunastu zdaniach wyjaśnić uczestnikom znaczenie przeczytanego fragmentu. W drugiej części spotkania należy zachęcić uczestników, aby podzielili się swoimi spostrzeżeniami, które zrodziły się w nich po rozważeniu tekstu. Dyskusja służyć ma aktualizacji omówionego tekstu, a zwieńczyć ją powinno odniesienie do życia uczestników. W zakończeniu materiału podane zostały punkty-wskazówki dla prowadzących. Ostatnim punktem spotkania winna być wspólna modlitwa, w której uczestnicy przedstawiać będą Bogu swoje prośby, przeproszenia, dziękczynienia i uwielbienia. Modlitwa „Ojcze nasz” i znak Krzyża (błogosławieństwo) kończy spotkanie.]

Apostoł Paweł – faryzeusz i rzymski obywatel Tarsu (Dz 22,3-21)

Omówienie fragmentu

Niezwykle trudno znaleźć dłuższe fragmenty w tekście Biblii, który opisywałby osobę, życie i dzieło Apostoła Narodów, św. Pawła. Niezwykłe, że nawet w swoich listach Apostoł nie zdradza zbyt wielu informacji o sobie. Czytając poszczególne jego pisma, można odnieść wrażenie, jakby celowo milczał on na temat swojego prywatnego życia. Być może również i tu znajduje zastosowanie zasada, którą w swoich działaniach misyjnych kierował się Paweł: „dla mnie żyć to Chrystus” (Flp 1,21). Stan ten jednak zmienia się, kiedy sięgniemy po księgę napisaną przez św. Łukasza. W Dziejach Apostolskich można bowiem znaleźć o wiele więcej informacji na temat Pawła – niezwykłego ucznia Mistrza z Nazaretu. Być może zatem fragment z Dziejów Apostolskich, który przed chwilą odczytaliśmy (Dz 22,3-21), będzie dla każdego z nas dobrą sposobnością, aby poznać kim był ów nawrócony u bram Damaszku gorliwy faryzeusz, rzymski obywatel Tarsu. Podczas dzisiejszego spotkania chciejmy zatem spojrzeć na Apostoła Pawła jako na faryzeusza, a równocześnie na Rzymianina urodzonego w Tarsie, w Cylicji. Patrząc zaś na jego pochodzenie zastanowimy się, co to dla każdego z nas oznacza.

Paweł – Grek – mieszkaniec Tarsu (Dz 22,3)

Na temat dzieciństwa i młodości Szawła można mówić raczej na podstawie pewnych domysłów czy też nielicznych aluzji w księgach nowotestamentowych. Autor Dziejów Apostolskich kilkakrotnie wspomina o jego pochodzeniu z greckiego miasta Tars:

Ananiasz, otrzymując od Chrystusa nakaz, by udał się na ulicę Prostą, do domu Judy, dowiaduje się, że jest tam Szaweł z Tarsu (zob. Dz 9,11).

Pochodzenie Pawła ze stolicy Cylicji – krainy leżącej w dzisiejszej Turcji – zostaje przypomniane, w rozmowie uwięzionego Pawła z trybunem rzymskim. Apostoł stwierdza: jestem „Żydem z Tarsu, obywatelem znacznego miasta w Cylicji” (Dz 21,39).

Również kiedy Paweł przemawia do tych, którzy zamierzali go zgładzić, dumnie przedstawia się jako: „Żyd, urodzony w Tarsie, w Cylicji” (zob. Dz 22,3).

Potwierdzeniem tego, że Paweł pochodził z Tarsu może być również i to, że w chwilach niepowodzeń, trudności, wszelkich kłopotów, w początkach swojej działalności, zawsze udaje się, czy też zostaje przez Apostołów odesłany, do Tarsu (zob. Dz 9,30; 11,25)[1].

A zatem lata dziecięce i czas lat młodzieńczych, aż do wyruszenia na studia w Jerozolimie, Paweł spędził prawdopodobnie w Tarsie. Było to zatem dla niego miasto szczególne, z tego względu warto poświęcić mu większą uwagę. Historia tego miasta sięga epoki Hetytów (około 1200 lat przed Chrystusem)[2]. Przez długie wieki pozostawało ono pod szczególnym wpływem satrapów perskich. Kiedy zajął je Aleksander Wielki, Tars stał się miastem w pełni hellenistycznym[3]. Wielu uważa, że od tamtego czasu – trzy wieki przed narodzeniem Szawła, miasto to stało się swoistym centrum filozofii greckiej. O zamiłowaniu mieszkańców miasta do filozofii i dyscyplin naukowych wspomina również wielu starożytnych autorów. Według nich w Tarsie istniały liczne szkoły kształcące retorów. W mieście tym przez dwa lata rezydował największy starożytny mówca rzymski Cyceron, pełniący wówczas funkcję gubernatora Cylicji. Do dziś świadkami świetnych czasów Tarsu są Brama Kleopatry, most Justyniana czy studnia zwana studnią św. Pawła.

Poza zamiłowaniem do filozofii i nauki, obywatele Tarsu trudnili się uprawą zboża, winnych latorośli i lnu, który był głównym surowcem dla rzemiosła tkackiego, które było mocno rozwinięte na tych terenach. Powszechnym zjawiskiem za czasów Pawła były domowe zakłady przerabiające włosie i skóry kozie.

Właśnie w tym mieście, u stóp gór Taurus, znajdującym się nad rzeką Kydnos, wychowywał się pochodzący z rodu Beniamina Szaweł. Skoro tak, to wydaje się rzeczą niemal pewną, iż w jego osobowości łączyły się elementy kultury hellenistycznej i nade wszystko rodzimej dla niego – kultury hebrajskiej. Widać to zresztą w jego działalności i twórczości. Tars zapewne wycisnął na osobie i myśli Szawła niezatarte znamię. Można chyba bez obaw powiedzieć, że kultura grecka wpłynęła na staranne wykształcenie, jakie odebrał. Również jego żydowskie pochodzenie, życie w niezwykle prężnej diasporze, a także fakt, iż stał się on faryzeuszem, wpłynęły znacząco na jego osobowość. Tak więc od samego początku Paweł obcował z szeroko rozumianą kulturą i filozofią, wyrastał wśród myślicieli, ludzi światłych i oczytanych.

Faryzeusz – syn faryzeuszy (Dz 23,6)

Będąc obywatelem, czy też jak twierdzą inni – mieszkańcem Tarsu, korzystając obficie z ducha kultury antycznej, Paweł był również prawdziwym Izraelitą. Wielokrotnie w korespondencji ze wspólnotami chrześcijańskimi podkreślał on, iż jest Hebrajczykiem i Izraelitą, pochodzącym z rodu Abrahama (zob. 2 Kor 11,22). W Liście do Rzymian, napisanym najprawdopodobniej początkiem 56 roku w Koryncie, podkreślając swoje Izraelskie – Abrahamowe pochodzenie, dodaje jeszcze, że jest potomkiem Beniamina (zob. Rz 11,1). Zaś w przesłaniu do wspólnoty w Filippi Apostoł stwierdza, iż jest „obrzezany w ósmym dniu, z rodu Izraela, z pokolenia Beniamina, Hebrajczyk z Hebrajczyków, w stosunku do Prawa – faryzeusz” (Flp 3,5).

Powyższe informacje potwierdzają, że Paweł był prawdziwym Izraelitą, który został obrzezany, który może szczycić się pochodzeniem ze znamienitego rodu Beniamina. Rodzice jego, jak się wydaje, pochodzili z Palestyny, Szaweł zatem może z dumą mówić o sobie, że jest prawdziwym Hebrajczykiem. Rodzice Szawła należeli do grupy średniozamożnych. Stać ich jednak było, aby zadbać o wszechstronne wykształcenie syna, najpierw w rodzinnym Tarsie, potem zaś w świętym mieście, w Jerozolimie. To bowiem tu, w Jerozolimie, u stóp Gamaliela wielkiego rabina, Szaweł otrzymał staranne wykształcenie (zob. Dz 22,3). To właśnie dzięki potomkowi Hillela, stał się prawdziwym faryzeuszem, z czasem zaś zdobył zaufanie najwyższej rady – Sanhedrynu. To bowiem od arcykapłana Szaweł otrzymał listy polecające do wspólnoty w Damaszku. Arcykapłan zapewne polecał w nich osobę młodego faryzeusza, który z całą mocą pragnął dbać o czystość wiary Izraela.

Jestem Rzymianinem! (Dz 22,26)

Św. Łukasz bardzo wyraźnie podkreśla, że Paweł był prawdziwym obywatelem Rzymu:

• Dzieje Apostolskie informują o obywatelstwie rzymskim Pawła, gdy Apostoł, jako obywatel Rzymu, żąda przeprosin za uwięzienie bez procesu i ubiczowanie w Filippi (zob. Dz 16,37-38)[4].
• Drugi raz na obywatelstwo rzymskie Paweł powołuje się w Jerozolimie, kiedy setnik zamierza biczowaniem wydobyć z niego zeznania. (zob. Dz 22,24n). W czasie tego wydarzenia dowiadujemy się również, że obywatelstwo to Paweł posiada od urodzenia (zob. Dz 22,28).
• Na swoje obywatelstwo Paweł powołuje się także, gdy widzi zagrożenie dla swojego życia i odwołuje się do cesarza. Chcąc chronić swoje życie, pragnie udać się do Rzymu, aby tam, przed trybunałem cesarza szukać sprawiedliwości (zob. Dz 25,10n.).

Mówiąc o obywatelstwie rzymskim Apostoła Pawła należy pamiętać, że obywatele mieszkający z dala od terenów Rzymu mieli nieliczne korzyści z posiadania obywatelstwa rzymskiego. Za czasów Klaudiusza obywatelstwo rzymskie było przedmiotem handlu, przez co znacznie obniżyła się jego ranga. Historycy z tego okresu wspominają, iż w okresie panowania Klaudiusza każdy mógł je otrzymać. Jednak w wypadku św. Pawła nie wiemy, w jaki sposób jego przodkowie uzyskali obywatelstwo rzymskie. Wiemy jedynie, że jego rodzice już je posiadali. Paweł zaś przywilej ten posiadał od urodzenia. Znane są trzy drogi prowadzące do uzyskania przez Żydów diaspory takiego obywatelstwa: dzięki zasługom na rzecz państwa rzymskiego, poprzez wyzwolenie z niewolnictwa, a także poprzez zakup.

A zatem, nawrócony u bram Damaszku gorliwy faryzeusz był obywatelem wolnego miasta Tars, prawdziwym obywatelem Rzymu, pochodził zaś z narodu wybranego przez Pana. Będąc więc prawdziwym Izraelitą, korzystając obficie z wychowania i wpływu, jaki miała na niego kultura hellenistyczna, Paweł czerpał zarówno z judaizmu, jak i hellenizmu, przedstawiając prawdy wiary chrześcijańskiej. Stał się prawdziwym teologiem chrześcijaństwa. Teologiem, mającym również poczucie swojej godności, której jako obywatel Rzymu strzegł z ogromną zaciekłością. Wszystko to zaś czynił dla Chrystusa (zob. Flp 1,21).

Pogłębienie

1. Czy posiadamy dużo wiadomości o św. Pawle? Czy on sam dużo i często pisze o sobie, swoim pochodzeniu, rodzinie, swoich dziejach? Dlaczego tak czyni?
2. Skąd dowiadujemy się, że Paweł pochodził z Tarsu? Czy Pawłowe stwierdzenie, iż pochodził z Tarsu jest równoznaczne z tym, że narodził się w tym mieście?
3. Czy fakt, iż Paweł pochodził z Tarsu ma jakieś szczególne znaczenie? Co wniosło ono w życie późniejszego Apostoła Narodów?
4. Czy pochodząc z Tarsu młody Szaweł wstydził się, że jest członkiem narodu wybranego?
5. Gdzie Paweł zdobywał swoje wykształcenie?
6. Czy Apostoł Narodów rzeczywiście był prawdziwym Rzymianinem? Jakie z tego mógł czerpać przywileje? Czy korzystał z nich?
7. Jak prawdziwy Izraelita mógł stać się posiadaczem obywatelstwa rzymskiego?

Aktualizacja

Szaweł był prawdziwym faryzeuszem, obywatelem Rzymu, a także mieszkańcem niezwykle zacnego miasta Tars.

Będąc mieszkańcem Tarsu tak jego rodzice, jak i on sam, dokładali wszelkich starań, aby zdobyć gruntowne wykształcenie. Stąd też, jak każdy Izraelita, począwszy od najwcześniejszych lat wczytywał się w karty Pisma Świętego. Zapewne, podobnie jak i inne dzieci żydowskie, studium to rozpoczął mając pięć lat. Studiując jednak słowo Boże, z całą pilnością i starannością karmił się zapewne i kulturą hellenistyczną. To pragnienie wiedzy i troska jego rodziców o wykształcenie syna sprawiły, że Szaweł wyruszył do Jerozolimy. Tu we wszechnicy Gamaliela gruntownie pogłębia to, co poznał w Tarsie. We wszystkich tych działaniach, ale również i potem – już jako prawdziwy nauczyciel, jako faryzeusz, jest prawdziwie gorliwy.

Stwierdzenie, że Szaweł był faryzeuszem, we współczesnym świecie ma w pewnej mierze negatywne znaczenie. Być może jest tak dlatego, że w kulturze, w której przyszło nam żyć, pojęcie faryzeusz, często jest łączone z dwulicowością, przebiegłością, brakiem pokory. A może na osobę faryzeusza Szawła, jak i na samych faryzeuszów należałoby spojrzeć inaczej? Może należałoby powiedzieć, iż młody Szaweł jest przykładem prawdziwego i pięknego faryzeusza? To znaczy we wszystkim co czynił, był człowiekiem prawdziwie zaangażowanym, gorliwym. Być może każdy z nas winien stawać się takim prawdziwym „chrześcijańskim faryzeuszem”? Prawdziwie gorliwym, w pełni oddanym uczniem Mistrza z Nazaretu.

Znamiennym jest także, że owa gorliwość – oddanie Chrystusowi – sprawiało, że Szaweł bardzo dbał o godność swojego posługiwania. Będąc obywatelem rzymskim, nigdy nie pozwalał, aby w jakiejkolwiek mierze, w jego posługiwaniu, ucierpiała godność ucznia Chrystusa. Można powiedzieć, że zawsze, kiedy powoływał się na to obywatelstwo czynił to właśnie po to, aby podkreślić godność Chrystusa, którego reprezentował.

A zatem Paweł to obywatel miasta Tars, faryzeusz i Rzymianin. Czy też inaczej, Paweł to człowiek szukający wiedzy, człowiek gorliwy, to człowiek dbający o godność ucznia Chrystusa. Rok świętego Pawła może skłoni nas, abyśmy pogłębiali swoją wiedzę religijną, byśmy w tym byli niezwykle gorliwymi, a przez to, będziemy dbali o obraz Chrystusa w nas samych. A zatem – czy jest we mnie pragnienie gorliwości szukania i poznawania Chrystusa? W jaki sposób je realizować?

Myśl przewodnia

Szaweł u bram Damaszku pyta: „kto jesteś Panie?” (Dz 22,8). Każdy, kto chce być prawdziwym uczniem Chrystusa winien nieustannie stawiać to pytanie. Stawiać je sobie w gronie rodziny, bliskich, osobom duchownym – każdemu, kto tylko może pomóc w poznaniu kim jest Pan.

[1] Warto jednak zaznaczyć, jak stwierdzają niektórzy autorzy, powołując się na osobę św. Hieronima, że rodzice Pawła pochodzili z górnej Galilei, z Gischali (dzisiejsze Jish). Autorzy ci utrzymują, że po narodzinach Szawła, po śmierci króla Heroda Wielkiego i po zniszczeniu przez Varusa stolicy Galilei, miasta Seforis, rodzice wraz z małym synem, wyruszyli przez Ptolemaidę (dzisiejsze Akko) do Tarsu, stolicy rzymskiej prowincji, do Cylicji, gdzie osiedli; zob. J. Murphy-O’Connor, Paul. His Story, Oxford 2004, s. 2.

[2] Sama nazwa miasta pochodzi, według J. Gnilki, od boga (bóg Turku), który za czasów Pawła był czczony pod imieniem Sandona jako bóg płodności i opiekun winnic. Potwierdzeniem tej teorii mogą być liczne jego figurki znalezione na tamtejszych terenach; zob. J. Gnilka, Paweł z Tarsu, Kraków 2001, s. 26.

[3] W epoce panowania Seleucydów oddanie mieszkańców Tarsu wobec kultury hellenistycznej było tak duże, że przez pewien czas zmieniono nawet nazwę miasta, które nazywano Antiochią.

[4] Prawo rzymskie (Lex Julia de vi publica z ok. 50 roku przed Chrystusem) zabraniało biczowania obywatela Rzymu.

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie udzielimy odpowiedzi, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.