Widok na Jezioro Genezaret z Góry Błogosławieństw (fot. ks. Marcin Zieliński)
Tekst w brzmieniu Biblii Tysiąclecia:
1 Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. 2 Bo takim sądem, jakim sądzicie, i was osądzą; i taką miarą, jaką wy mierzycie, wam odmierzą. 3 Czemu to widzisz drzazgę w oku swego brata, a belki we własnym oku nie dostrzegasz? 4 Albo jak możesz mówić swemu bratu: Pozwól, że usunę drzazgę z twego oka, gdy belka [tkwi] w twoim oku? 5 Obłudniku, wyrzuć najpierw belkę ze swego oka, a wtedy przejrzysz, ażeby usunąć drzazgę z oka twego brata. 6 Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie swych pereł przed świnie, by ich nie podeptały nogami, i obróciwszy się, was nie poszarpały. 7 Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam. 8 Albowiem każdy, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a kołaczącemu otworzą. 9 Gdy którego z was syn prosi o chleb, czy jest taki, który poda mu kamień? 10 Albo gdy prosi o rybę, czy poda mu węża? 11 Jeśli więc wy, choć źli jesteście, umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec wasz, który jest w niebie, da to, co dobre, tym, którzy Go proszą. 12 Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie! Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy.
Krytyka literacka:
- Kontekst i kompozycja
- Analizowany tekst stanowi część tzw. „Kazania na górze” (Mt 5,1-8,1). W jego ramach tworzy pewną tematyczną całość wraz z analizowanym tydzień temu fragmentem 6,19-34.
- W omawianym tekście ze względu na poruszany temat można wyróżnić następujące części: 1-5, 6, 7-11 i 12. Każda z nich dotyka nowego tematu, choć wszystkie mieszczą się w ramach pouczeń ukazujących w jaki sposób ma się zachować słuchacz „Kazania na górze”. W 1-5, 6 i 12 zasady te dotyczą przede wszystkim stosunku do innych ludzi. W 7-11 powraca temat modlitwy. Może on korespondować z fragmentem 6,25-34, który ukazywał brak konieczności nadmiernej troski o jutro i o byt materialny wobec ogromu Bożej Opatrzności.
- Gatunek literacki:
- Tekst ma charakter mądrościowych pouczeń.
- Podobnie jak inne fragmenty „Kazania na górze” często w ich sformułowaniu można dopatrzyć się charakterystycznych dla żydowskiej argumentacji paralelizmów i powtórzeń.
Orędzie Teologiczne:
- W tekście poruszanych jest kilka odrębnych zagadnień. Każdy z wymienionych fragmentów omawianego tekstu wnosi jakiś szczegółowy element do jego orędzia:
- Fragment 1-5 mówi nie tyle o jakimkolwiek sądzeniu, ale szczególnie o potępianiu innych (użyty grecki czasownik krineo może znaczyć osądzać, ale też wydawać negatywny osąd. Argumentem dla którego słuchacze maja powstrzymać się od wydawania osadu nad bliźnimi ma być chęć uniknięcia podobnego sądu ze strony Boga (7,1-2). Wersety 3-5 rozwijają tę tematykę używając obrazu belki (ewentualnie ości) w swoim i cudzym oku. Jezus zna ludzka naturę. Fragment ten wraz z poprzednimi zwraca uwagę na te jej skłonności, które mogą prowadzić człowieka do poniesienia duchowej porażki i osłabienia jego chrześcijańskiego świadectwa. Dostrzeganie wad tylko u innych, a pomijanie swoich, jest jednym z takich elementów obok nadmiernego przywiązania i troski o dobra materialne. Często też towarzyszy różnicy zdań, poglądów, stylu życia. To Bóg jest Sędzią, który ostatecznie będzie sądził każdego z nas, świadomość tego faktu pomaga powstrzymać się od wydawania pochopnych sądów na temat naszych bliźnich, szczegolnie tych, których mamy skłonność łatwo potępiać.
- Werset 6 koresponduje z nauczaniem rabinów. Jedna z ksiąg żydowskich podaje następujące zalecenie: „Rzeczy święte, które nie będą używane, nie mogą być oddawane, ponieważ nie wydaje się rzeczy świętych, aby dać je psom na pokarm”. Psy w starożytności często żyły dziko i przypominały krwiożercze bestie. Nie wpuszczano ich do świątyni. Świnie to z kolei według rytualnego prawa żydowskiego zwierzęta nieczyste. Często obrazu tego używano jako przenośni w odniesieniu ogólnie do pogan, a czasem szczególnie do Rzymian. Perłami nazywano czasami wypowiedzi rabinów. Tak więc cały logion zwalnia rzucających perły Bożego słowa z konieczności uporczywych starań, kiedy zostaje ono wzgardzone i odrzucone. We fragmencie tym upatrywano także czasem słów, mających zniechęcić misjonarzy do podejmowania misji wśród pogan.
- Wersety 7-11 zawierają zachętę do wytrwałej modlitwy opartą o przykład pochodzący z życiowego doświadczenia. Proszenie, szukanie i kołatanie to właśnie obrazy modlitwy błagalnej. Fragment ten ukazuje również postawę Boga wobec tych, którzy zanoszą do Niego wytrwałe modlitwy.
- Werset 12 nazywany jest złotą regułą. Nawiązywać on może do licznych starożytnych sformułowań o podobnym charakterze (np. u Herodota, w Starym Testamencie w Tb 4, 15, Syr 31,15 i in.). Należy odczytywać ją w kontekście fragmentu i całego „Kazania na górze”. Nie ma ona na celu relatywizacji prawa. Nie można usprawiedliwiać swojego niesprawiedliwego działania tłumaczeniem, że nam nie przeszkadzałoby, gdyby ktoś tak wobec nas postępował. Punktem odniesienia są bowiem wszystkie pozytywne wartości w nim wskazane.
- Całościowo fragment zdaje się dotyczyć dwóch zagadnień – odniesienia do drugiej osoby i zagadnienia relacji między wytrwale modlącym się człowiekiem a Bogiem. Nawet jednak w tym drugim wypadku w ramach argumentacji mowa jest także o sposobach ludzkiego postępowania. Zawarty w tym fragmencie obraz Boga to z jednej strony obraz Tego, który ma moc osądzić i potępić, ale z drugiej strony jako Ojca, który nie potrafi odmówić swoim dzieciom dobrych darów. Ludzie mają skłonność do surowego osadu swoich bliźnich. Bóg pragnie dobra każdego człowieka. Tego chce nauczyć Jezus także swoich uczniów: nie sądź, dawaj innym to co najlepsze, czyń im to, co miłe jest tobie.
Ojcowie Kościoła:
- Św. Augustyn zastanawiał się nad tym, jak źli, zepsuci ludzie w przykładzie Jezusa (9-11), których Augustyn rozumie jako grzeszników (a więc w jakimś sensie my wszyscy), mogą dawać prawdziwie dobre dary, dochodząc do wniosku, że są one dobre w oczach dających, a nawet w porządku natury, podczas gdy w rzeczywistości są to tylko rzeczy odnoszące się do ułomności życia. Ponadto „skoro Pańska jest ziemia i to co ja napełnia” to dając te dary, nie dają z tego, co do nich należy. Tylko Bogu można w pełni zaufać, że kiedy prosimy, da nam to dobro, którego potrzebujemy.
Kultura i sztuka:
- Omawiany fragment jest źródłem wielu, przede wszystkim językowych skojarzeń i odniesień na dobre zadomowionych w naszej kulturze. „Belka w oku”, czy „rzucanie pereł przed świnie” to motywy, które często można odnaleźć artykułach prasowych, czy mowie potocznej.
- Niektóre, często wyjęte z kontekstu, cytaty stały się inspiracją dla twórczości muzyków, choć ich wykorzystanie często jest inne niż można by się spodziewać po wymowie biblijnego fragmentu. Przykładem może być piosenka zespołu Maleo Raegge Rockers „Szukajcie a znajdziecie”: https://www.youtube.com/watch?v=15ltGRfhsI4
Życie i nauczanie Kościoła:
Katechizm Kościoła Katolickiego wprost przytacza złota zasadę w kontekście umiejętności podejmowania decyzji zgodnych z sumieniem:
Niekiedy człowiek spotyka się z sytuacjami, które czynią sąd moralny mniej pewnym i utrudniają decyzję. Powinien jednak zawsze szukać tego, co jest słuszne i dobre, oraz rozeznawać wolę Bożą wyrażoną w prawie Bożym. (KKK 1787)
W tym celu człowiek stara się interpretować dane doświadczenia i znaki czasów dzięki cnocie roztropności, radom osób godnych zaufania oraz pomocy Ducha Świętego i Jego darów. (KKK 1788)
Oto niektóre zasady, które stosują się do wszystkich przypadków:
– nigdy nie jest dopuszczalne czynienie zła, by wynikło z niego dobro;
– "złota zasada": "Wszystko... co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie!" (Mt 7, 12)
– miłość zawsze przejawia się w szacunku dla bliźniego i jego sumienia: "W ten sposób grzesząc przeciwko braciom i rażąc ich... sumienia, grzeszycie 1971 przeciwko samemu Chrystusowi" (1 Kor 8,12). "Dobrą jest rzeczą... nie czynić niczego, co twego brata razi, gorszy albo osłabia" (Rz 14, 21).(KKK 1789)
Refleksja i modlitwa:
- Podejmując dzieło narodowej lektury Ewangelii Świętego Mateusza jesteśmy wezwani aby każdy z nas zastanowił się czy w atmosferze gorących sporów jakie rozdzierają nasze społeczeństwo nie ulega niebezpieczeństwom wskazanym przez Jezusa. Wystarczy zastanowić się, czy czytając ten tekst i jego analizę najpierw odniosło się go do siebie, czy do innych: zauważyło się tylko belki i drzazgi w oczach innych, czy także w swoich.
- Warto zastanowić się, czy w czynieniu dobra nie jesteśmy zbyt mało aktywni, ograniczając się tylko do „nierobienia” tego, co nam nie jest miłe.
- Jak osadziłby mnie dziś Bóg, gdyby do moich uczynków przyłożył taka miarę, jaką ja sądzę innych?
- W ramach modlitwy warto rozważyć to, na ile patrzę na moich bliźnich, szczególnie tych, z którymi się spieram, oczami Pana Boga, życząc im dobra i pragnąc dla nich dobrych darów.
Lektura poszerzająca:
- Homilia papieża Francisza z 20.06.2020: https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/homilie/swmarta_20062016.html
ks. dr Stanisław Sadowski
Kościół Błogosławieństw (fot. ks. Marcin Zieliński)
