James Tissot - Faryzeusze pytają Jezusa | Fot. Wikipedia

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1Gdy się zbliżyli do Jerozolimy i przyszli do Betfage na Górze Oliwnej, wtedy Jezus posłał dwóch uczniów 2mówiąc im: «Idźcie do wsi, która jest przed wami, a zaraz znajdziecie uwiązaną oślicę i przy niej źrebię. Odwiążcie je i przyprowadźcie do Mnie! 3A gdyby wam ktoś coś mówił, powiecie: "Pan ich potrzebuje, i zaraz je odeśle"». 4A stało się to, żeby się spełniło słowo Proroka: 5Powiedzcie Córze Syjońskiej: Oto Król twój przychodzi do Ciebie łagodny, siedzący na osiołku, źrebięciu oślicy. 6Uczniowie poszli i uczynili, jak im Jezus polecił. 7Przyprowadzili oślicę i źrebię i położyli na nie swe płaszcze, a On usiadł na nich. 8Tłum zaś ogromny słał swe płaszcze na drodze, a inni obcinali gałązki z drzew i słali nimi drogę. 9A tłumy, które Go poprzedzały i które szły za Nim, wołały głośno: Hosanna Synowi Dawida! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie! Hosanna na wysokościach! 10Gdy wjechał do Jerozolimy, poruszyło się całe miasto, i pytano: «Kto to jest?» 11A tłumy odpowiadały: «To jest prorok, Jezus z Nazaretu w Galilei».

Oczyszczenie Świątyni (Mt 21, 12-17)

12A Jezus wszedł do świątyni i wyrzucił wszystkich sprzedających i kupujących w świątyni; powywracał stoły tych, którzy zmieniali pieniądze oraz ławki sprzedawców gołębi. 13I rzekł do nich: «Napisane jest: Mój dom ma być domem modlitwy, a wy czynicie go jaskinię zbójców». 14W świątyni podeszli do Niego niewidomi i chromi, i uzdrowił ich. 15Lecz arcykapłani i uczeni w Piśmie - widząc cuda, które uczynił, i dzieci wołające w świątyni: «Hosanna Synowi Dawida» - oburzyli się 16 i rzekli do Niego: «Słyszysz, co one mówią?» A Jezus im odpowiedział: «Tak. Czy nigdy nie czytaliście: Z ust dzieci i niemowląt zgotowałeś sobie chwałę?» 17Z tym ich zostawił, wyszedł poza miasto do Betanii i tam zanocował.

Przeklęcie drzewa figowego (Mt 21, 18-22)

18Wracając rano do miasta, poczuł głód. 19A widząc figowiec przy drodze, podszedł ku niemu, lecz nic na nim nie znalazł oprócz liści. I rzekł do niego: «Niechże już nigdy nie rodzi się z ciebie owoc!» I figowiec natychmiast usechł. 20A uczniowie, widząc to, pytali ze zdumieniem: «Jak mógł figowiec tak od razu uschnąć?» 21Jezus im odpowiedział: «Zaprawdę, powiadam wam: jeśli będziecie mieć wiarę, a nie zwątpicie, to nie tylko z figowcem to uczynicie, ale nawet gdy powiecie tej górze: "Podnieś się i rzuć się w morze!", [tak] się stanie. 22I otrzymacie wszystko, o co z wiarą prosić będziecie w modlitwie».

Pytanie o władzę Jezusa (Mt 21, 23-27)

23Gdy przyszedł do świątyni i nauczał, przystąpili do Niego arcykapłani i starsi ludu, pytając: «Jakim prawem to czynisz? I kto Ci dał tę władzę?» 24Jezus im odpowiedział: «Ja też zadam wam jedno pytanie: jeśli odpowiecie Mi na nie, i Ja powiem wam, jakim prawem to czynię. 25Skąd pochodził chrzest Janowy: z nieba czy od ludzi?» Oni zastanawiali się między sobą: «Jeśli powiemy: "z nieba", to nam zarzuci: "Dlaczego więc nie uwierzyliście mu?" 26A jeśli powiemy: "od ludzi", to boimy się tłumu, bo wszyscy uważają Jana za proroka». 27Odpowiedzieli więc Jezusowi: «Nie wiemy». On również im odpowiedział: «Zatem i Ja wam nie powiem, jakim prawem to czynię».

Krytyka literacka 

• Ten długi passus biblijny jest złożony z następujących po sobie scen i wydarzeń z życia Jezusa, które wzajemnie się przenikają oraz tworzą jedną sekwencję zdarzeń zależnych od siebie.
• Pod kątem redakcji i przekazu na fragment Mt 21, 1-27 składa się kilka gatunków literackich, takich jak zapisy historyczne (por. Mt 21, 1-17), paradygmaty (por. Mt 21, 18-22) czy dysputy, znane też jako kontrowersje, często spotykane w obszarze rozpraw rabinistycznych czy talmudycznych (por. Mt 21, 23-27). Scenę z figowcem można uznać za „znak” (cud karzący), mający na celu wskazanie konkretnych pouczeń.

Struktura perykopy Mt 21, 1-27

1. Uroczysty wjazd Chrystusa do Jerozolimy

A/ Przygotowanie:

• Wstępna organizacja przygotowań wjazdu do Świętego Miasta (w. 1-3)
  • Powołanie się na teksty z Iz 62,11 i Za 9,9 (w. 4-5)
• Finalizacja przygotowań do wjazdu (w. 6-7)

B/ Wjazd:

• Wiwat i reakcja tłumu na wjazd Jezusa (w. 8-9a)
  • Liturgiczne pozdrowienia Jezusa z powołaniem się na Ps 118, 25-26 (w. 9b)
• Zdumienie mieszkańców miasta i pytanie o tożsamość Jezusa (w. 10-11)

2. Oczyszczenie Świątyni

A/ Wejście do Świątyni i przepędzenie sprzedających i kupujących (w. 12-13)

B/ Uzdrowienie niewidomych i chromych (w. 14)

C/ Krytyka Jezusa przez arcykapłanów i uczonych w Piśmie (w. 15-16)

D/ Opuszczenie Świątyni i Jerozolimy (w. 17)

3. Przeklęcie drzewa figowego:

A/ Jezus złorzeczy nieurodzajnemu figowcowi (w. 18-19)

B/ Pytanie uczniów (w. 20)

C/ Jezus wyjaśnia oraz poucza na temat wiary (w. 21-22)

4. Pytanie o władzę Jezusa:

A/ Pytanie arcykapłanów i starszych ludu (w. 23)

B/ Kontr-pytanie Jezusa (w. 24-25a)

A’/ Dysputa między arcykapłanami i starszymi ludu i ich odpowiedź (w. 25b-27a)

B’/ Końcowa odpowiedź Jezusa (w. 27b)

Orędzie teologiczne

• Powyższe teksty wpisują się już w czas paschalny, poprzedzający misterium związane z męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. To tutaj należy szukać odpowiedzi na pytanie, skąd brała się późniejsza nienawiść arcykapłanów, starszych ludu czy uczonych w Piśmie do Mesjasza, Jego działalności i nauczania.
• Miejsce przygotowań do uroczystego wjazdu wydaje się nie być przypadkowe. Góra Oliwna to miejsce, które leży na wschód od Jerozolimy, a przecież Mesjasz według swoiście interpretowanych wypowiedzi prorockich (Za 14,4; Jl 4,2.14). i miał wkroczyć do miasta świętego właśnie od tej strony. Ponadto ta góra przywołuje zdarzenie starotestamentalne, gdzie król Dawid na osiołku uciekał z miasta na wygnanie (2 Sm 15,30; 16, 1-2), wśród złorzeczeń i lamentów, a nowy Król-Mesjasz przybędzie w chwale, pośród okrzyków radości.
• Nowy władca przybędzie, zgodnie z proroctwem Za 9,9 na osiołku, źrebięciu oślicy, co też się dzieje. Z jednej strony Jezus chce ukazać swoje panowanie jako wyraz Bożego pokoju i łaski, a z drugiej pragnie zaprzeczyć politycznemu czy militarnemu spojrzeniu na Jego władzę. Jeśli Jezus chciałby takiej interpretacji swego triumfalnego wjazdu, użyłby konia i być może innych atrybutów króla – wojownika, a On użył osiołka – symbolu Mesjasza, jak już wtedy głosiła tradycja judaistyczna i rabinistyczna.
• Symbolika ubrań na osiołku oraz następnie: kładzionych na drodze płaszczy i uciętych gałęzi, jeszcze bardziej podkreśla mesjański charakter tego opowiadania oraz fakt, że szybko został rozpoznany przez tłum, który woła słowami Psalmu 118: Hasanna Synowi Dawida! Psalm ten miał charakter liturgiczny i towarzyszył pielgrzymom, chociażby w czasie święta Namiotów. Sam termin hosanna, oznacza dosłownie: wybaw, zbaw nas i być może wyrażał utajoną tęsknotę tłumu za królestwem Dawida.
• Po triumfalnym wjeździe do Jerozolimy, Jezus udał się do Świątyni, czyli do domu swojego Ojca. Świątynia w Jerozolimie była centralnym miejscem życia religijnego, politycznego, społecznego, ale przede wszystkim – zgodnie z tradycją starotestamentalną – była pod protekcją króla. Najwięksi królowie Izraela, jak Salomon (fundator Świątyni), Jozjasz czy Ezechiasz odegrali niepośrednią rolę w odniesieniu do tego najważniejszego miejsca kultu w Jerozolimie. Jezus – jako mesjański król – udał się zatem do Świątyni, aby wziąć ją pod swoją opiekę.
• Kiedy Pan Jezus zobaczył, co się stało z Przybytkiem Pańskim, wpadł w gniew, gdyż miejsce przestało być przestrzenią modlitwy i kultu religijnego, a stało się jaskinią zbójców. Pod tym zwrotem można się domyślać, ze nie chodziło tylko o zwykły handel, lecz ogromny biznes, uprawiany tam za zgodą najwyższych przełożonych, czerpiących zeń ogromne zyski. Być może arcykapłani i inni dostojnicy żydowscy na terenie kompleksu świątynnego prowadzili niekoniecznie czystą politykę, spiskując i kolaborując z Rzymianami. Jezus postanowił to zmienić, i to był początek zarzewia konfliktu między ludźmi zepsutymi a Jezusem – prawdziwym władcą świętego miejsca.
• Potwierdzeniem powyższego faktu były uzdrowienia niewidomych i chromych oraz sekwencja powtarzana przez dzieci, iż Chrystus jest Synem Dawida. Słowa najmłodszych oraz późniejszy cytat z Ps 8,3 (w wersji LXX), mogą być symbolem rodzącego się nowego królestwa, gdyż obecny naród i jego przywódcy już nie wydadzą owocu - uschną.
• Na poparcie owego odrzucenia „starego” Izraela pojawia się scena z nieurodzajnym figowcem. Drzewo figowe i jego owoce były w tradycji starotestamentalnej symbolem ludu Bożego i jego wierności (por. np. Jr 24,1-10; Oz 9,10; Mi 7, 1-6) albo znakiem sądu Bożego pojętego jako kara za grzech (por. np. Iz 34,4; Jr 8,13; Oz 2,2; 9,10).
• Na pytanie uczniów: jak mógł figowiec tak od razu uschnąć?, Jezus przenosi sens tego wydarzenia na zupełnie inny wymiar, dotyczący wiary. Używając metafor, chce wskazać im siłę modlitwy i moc wiary, która jest zdolna zmienić wszystko. Owej siły modlitwy oraz mocy wiary zabrakło wyżej wymienionym przedstawicielom Narodu Bożego Wybrania. Stąd pojawi się odrzucenie Jezusa – mesjańskiego króla.
• Przed wypełnieniem się powyższych zapowiedzi arcykapłani i starsi ludu szukają odpowiedzi, na pytanie: jaką mocą to czyni? W konfrontacji do wcześniejszych wydarzeń domagali się słownego dowodu, aby oskarżyć Jezusa o bluźnierstwo (co będzie miało miejsce podczas wydarzeń paschalnych; por. Mt 26,65). Chrystus, stosując ówczesną technikę dysput rabinicznych, odpowiada im pytaniem o fakt znamienny i równie doniosły: o chrzest Jana Chrzciciela. Oponenci zdali sobie sprawę, że sami wpadli we własną pułapkę i kłamiąc, odpowiedzieli: nie wiemy.
• W tej perykopie (Mt 21, 23-27), czterokrotnie zostaje użyty rzeczownik: eksousia – władza, absolutna siła, moc, odgrywający u św. Mateusza niepośrednią rolę na określenie osoby i dzieł Pana Jezusa. Czterokrotne użycie terminu eksousia może mieć związek z symbolicznym znaczeniem cyfry 4, która w starożytnym świecie wyrażała ideę kosmicznej całości, bądź cztery żywioły konstytuujące świat. W kontekście perykopy zastosowanie owego liczebnika może oznaczać totalność władzy oraz panowania nad stworzeniem (światem), bądź absolutne prawo do swojej własności.

Wpływ tekstu na kulturę

Na obrazach i ikonach uroczystego wjazdu do Jerozolimy, Pan Jezus przedstawiany jest zazwyczaj jako postać centralna. Siedzi On na osiołku i wjeżdża wśród witającego Go radośnie tłumu, zaś za Nim podążają Jego uczniowie. W scenie wypędzenia kupców ze Świątyni Jezus ukazywany jest w momencie „świętego gniewu” i trzyma w ręku bicz, którym przegania handlarzy. Do opisu o nieurodzajnym drzewie figowym sztuka kościelna podchodziła zawsze w ten sam sposób - Jezus, wskazując na figowca, ukazuje Izraela. W sporze z arcykapłanami Jezus stoi pośród nich, rozmawiając z nimi o posłannictwie Mesjasza.

Malarstwo i sztuka

Giotto di Bondone - Wjazd do Jerozolimy | Fot. Wikipedia

Pietro Lorenzetti - Wjazd Chrystusa do Jerozolimy | Fot. Wikipedia

Giotto di Bondone - Wypędzenie kupców ze Świątyni | Fot. Wikipedia

El Greco - Wypędzenie kupców ze Świątyni (1575 r.) | Fot. Wikipedia

Bizantyjska ikona ukazująca przeklęcie figowca | Fot. Wikipedia

James Tissot - Faryzeusze pytają Jezusa | Fot. Wikipedia

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy w życiu Kościoła

Św. Jan Paweł II w komentarzu do analizowanej perykopy ewangelijnej mówił, iż „królestwo mesjańskie, urzeczywistniane przez Chrystusa w świecie, objawia się i ostatecznie określa swoje znaczenie w kontekście męki i śmierci krzyżowej. Już przy wjeździe do Jerozolimy następuje przewidywany przez Chrystusa fakt, który Mateusz przedstawia jako spełnienie się przepowiedni prorockiej Zachariasza o królu jadącym na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9; Mt 21,5). W zamyśle proroka, w zamiarze Jezusa i zgodnie z interpretacją Ewangelisty osiołek symbolizował łagodność i pokorę. Jezus był cichym i pokornym królem wjeżdżającym do miasta dawidowego, gdzie poprzez swoją ofiarę miał urzeczywistnić proroctwa o prawdziwej królewskiej władzy mesjańskiej. Jak niezmiennie powtarzali zwłaszcza Ojcowie greccy, przytaczając różne wypowiedzi prorockie, wezwanie do radości jest szczególnie stosowne w obliczu zapowiedzi przyjścia Mesjasza. Przyczyną radości jest tu przyjście króla mesjańskiego. Wezwanie do radości opiera się na trzech motywach: zbawczej obecności Boga pośród swego ludu, przyjściu króla mesjańskiego oraz darmowej i nadzwyczajnej płodności”.

Refleksja i modlitwa

• Czy jestem w stanie autentycznie cieszyć się ze spotkania z Chrystusem? Czy moja radość jest trwała, czy znika w momencie próby?
• Jak wygląda moja troska o świątynię? Czy przyczyniam się do tego, aby mój lokalny kościół był zadbany?
• Czy moja wiara, moja modlitwa przynosi owoce, czy może jest nieurodzajna jak figowiec? Jeśli nie przynosi owocu, jaki jest tego powód? Jeśli przynosi owoce – jakie one są?
• Czy moje poszukiwanie prawdy, którą jest Jezus Chrystus jest autentyczne? Jak słucham tego, co Jezus do mnie mówi; a może jestem jak faryzeusze, którzy nie są otwarci na słowa Mesjasza?

Literatura poszerzająca:

Jan Paweł II, Komentarz do Ewangelii, Kraków 2011, s. 148-149.

Opracowali: ks. mgr lic. Sławomir Bromberek,
ks. dr Marcin Chrostowski (członkowie Stowarzyszenia Biblistów Polskich)
wraz z klerykami WSD w Bydgoszczy.