Septuaginta a Biblia Hebrajska
Czy do 50 r. po Chr. jest tłumaczenie Starego Testamentu lub Biblii Hebrajskiej o kolejności ksiąg takiej, jaką posiada Septuaginta?
Odpowiedź na to pytanie w najkrótszej swojej formie brzmi: „nie”, ale to krótkie słowo wymaga dopowiedzenia i przypatrzenia się kilka ważnym zjawiskom i faktom związanym z historią i sposobami przekazywania tekstu biblijnego przez wieki.
Po pierwsze, musimy sobie uświadomić, że Septuaginta (w skrócie: LXX) miała dość długą historię powstawania. Do naszych czasów zachowało się dzieło „List Arysteasza”[1], które opisuje historię powstania LXX, jednak ma ono bardziej charakter legendarny niż historyczny. Ponadto, autor skupia się na dokonaniu tłumaczenia tylko Tory Mojżeszowej na język grecki, nie wspominając o translacji pozostałych ksiąg. Kiedy bierzemy do ręki wydanie krytyczne LXX, opracowane pod red. A. Rahlfsa, musimy mieć świadomość, że poszczególne księgi powstawały w różnym czasie i, prawdopodobnie, w różnych miejscach. Niektóre zdradzają dobrą znajomość j. greckiego, inne z kolei trzymają się niewolniczo tekstu hebrajskiego aż do tego stopnia, że dla osoby nieznającej hebrajskiego, składnia niektórych wersetów jest nie do zrozumienia.
Po drugie, musimy pamiętać, że LXX w wydaniu krytycznym jest sztucznym tworem. Jak wspomnieliśmy przed chwilą, księgi były tłumaczone na przestrzeni wielu lat, nieraz wieków, powstawały nieraz, gdy dana gmina żydowska (później chrześcijańska) zgromadziła środki na zakup jakiegoś zwoju. Często wraz z zakupem zwoju, trzeba było dokonać tłumaczenia. Porównując istniejące manuskrypty można wskazać „rodziny tłumaczeń”, co oznacza prześledzenie, jaki manuskrypt stanowił pierwowzór dla innych, który powstał wcześniej, a który później.
Wykres przedstawiający relację między rodzinami tekstu Starego Testamentu:
Linie ciągłe oznaczają pochodzenie bezpośrednie,
przerywane oznaczają podstawę poprawek dokonywanych w kolejnych tłumaczeniach.
(lost) zaginiony świadek tekstu
MT - tekst masorecki
A - kodeks Aleksandryjski
B - kodeks Watykański
X - kodeks Synaicki
Po trzecie, pytając o kolejność ksiąg musimy pamiętać o tym, że o utrwalonych zbiorach ksiąg, posiadających określony porządek ksiąg, możemy mówić dopiero od czasów dużo późniejszych. Porządkowanie ksiąg rozpoczyna się wraz z wynalezieniem i wprowadzeniem do powszechnego użytku tzw. kodeksów, które wyparły zwoje. Kodeksy są to karty pergaminowe zszyte razem z jednej strony (jak współczesne książki), co umożliwia zapisywanie ich z obu stron. Prawdą jest, że najstarsze informacje na temat organizowania dzieł w kodeksy pochodzą z 250 r. przed Chr. (jes to Liber Linteus[2]), jednak stały się one popularne dopiero ok. III w. po Chr. A zatem, wyznaczona na rok 50 po Chr. cezura jest datą zbyt wczesną, by mówić o zbiorze ksiąg, czy to w tłumaczeniu czy w zbiorze tekstów oryginalnych.
(Dziękuję serdecznie prof. K. Mielcarkowi za podpowiedzi
związane z zagadnieniami zawartymi w powyższym tekście)
Bartłomiej Sokal
[1] W tłumaczeniu polskim, opracowanym przez prof. M. Wojciechowskiego, możemy go przeczytać w całości pod adresem: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TB/pseudo_arysteasz.html.
[2] Była to księga spisana przez etruskich kapłanów, a wraz z wymarciem języka etruskiego pocięta na fragmenty, które zostały sprzedane do Egiptu i posłużyły do owinięcia mumi. W 1848 mumia została ona zakupiona przez podróżnika z Austro-Węgier, a 19 lat później przekazana została do muzeum w Zagrzebiu. Dopiero jednak w 1877 r. zauważono, że informacje na bandażach nie są spisane hieroglifami, a w 1891 r. odczytano pismo jako etruskie.
"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)
Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie odpowiedź zostanie udzielona w ciągu około tygodnia, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".
Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.
