Najnowsze odkrycia rzucają nowe światło na proces i zwyczaj mumifikowania praktykowany w starożytnym Egipcie. Prawdopodobnie zaczęto je stosować nawet setki lat wcześniej niż do tej pory uważano. Mumifikacja starsza niż pismo!

Od dawna wiadomo, że starożytni Egipcjanie mumifikowali swoich zmarłych, nie tylko królów I wysokich urzędników, ale także zwykłych obywateli oraz święte zwierzęta, jak np. koty. Proces ten związany był z egipskimi wierzeniami dotyczącymi życia po śmierci. Na podstawie współczesnych badań okazuje się, że zwyczaj ten rozpoczął się ponad sześć tysięcy lat temu, czyli dużo wcześniej niż pierwotnie przypuszczano.

Substancje mumifikujące zawarte w materiałach grzebalnych odnalezione w najstarszych egipskich cmentarzach z okresu neolitycznego oraz er predynastycznych potwierdzają wytwarzanie mumii już nawet ok. 4300 r. przed Chr. Składnikami konserwującymi nasączano lniane materiały, którymi następnie owijano ciało zmarłego, by w ten sposób zapewnić barierę antybakteryjną oraz ochronną.

Fragment lnianego płótna grzebalnego pokryty z wierzchu sierścią zwierzęcą
Zdjęcie: Reuters, Jana Jones, Univ. of New York

Ale nawet te niedawno przebadane odkrycia nie są najstarszymi przykładami mumifikacji ciał ludzkich. Ten zaszczyt należy do mumii znalezionych na pustynnym płaskowyżu Atacama w RPA. Ich wiek określa się nawet na 9 tysięcy lat. Owe wczesne próby nie były jednak tak dopracowane jak te używane później na ciałach faraonów oraz elit egipskich, ale taki sposób zachowywania zwłok ludzkich rozpoczął się ponad 1500 lat wcześniej niż w Egipcie.

Już wcześniej odnaleziono wskazówki świadczące o tym, że szczątki ludzkie mumifikowano już ok. 2600 r. przed Chr. Ciało owo należało do królowej Heteferes, matki Khufu, faraona, który zlecił budowę Wielkiej Piramidy w Gizie. Znaleziono także szczątki lnianego płótna nasączonego żywicą, które używano do obwiązywania ciał zmarłych już ok. 2800 r. przed Chr. Ale najnowsze znaleziska przesuwają początki tego zwyczaju o całe wieki wcześniej.

Mumifikacja starsza niż pismo

Uczeni byli zdumieni odkryciem, że roślinne, zwierzęce oraz mineralne składniki używane w procesie przygotowywania ciała do mumifikacji na cmentarzach w Mostagedda w centralnym Egipcie były zasadniczo identyczne z mieszanką używaną tysiące lat później w szczytowym momencie rozwoju cywilizacji egipskiej. Najprawdopodobniej przepis przekazywany był z pokolenia na pokolenie drogą ustną.

„Byłem zaskoczony, że Egipcjanie już w czasach prehistorycznych, żyjący w społeczeństwie klanowym, już tysiąc lat przed wynalezieniem pisma posiadali wiedzę empiryczną, która później zaowocowała idealnym sposobem mumifikowania ciał zmarłych” – mówi J. Jones, egiptolog z Macquarie University w Australii, badająca mumie.

Wraz z rozwojem technik mumifikacyjnych rozwijały się też techniki dekoracyjne stosowane na mumiach.
Zdjęcie: Reuters.

Analiza biochemiczna pozwoliła zidentyfikować składniki z płócien grzebalnych otrzymanych z cmentarzy podczas wykopalisk prowadzonych w latach 20-tych oraz 30-tych XX w. Mieszanka składała się z oleju roślinnego oraz tłuszczu zwierzęcego stanowiących podstawę, do której dodawano niewielką ilość żywicy sosnowej, głównie dla zapachu, soki roślinne oraz ropę naftową, która sama w sobie może poświadczać, że już w zamierzchłej historii była ona przedmiotem handlu. Wszystkie te substancje posiada właściwości anty-bakteryjne, opóźniające naturalny rozkład ciał, a przepis na mieszankę zaowocował bardziej wysublimowanym sposobem mumifikacji wieki później. Nawet wtedy mumifikacja wymagała rzadkich i drogich składników, niektórych z dalekich krain. Żywica sosnowa mogła pochodzić z południowo-wschodniej Turcji, oddalonej od Egiptu o setki kilometrów.

Praktyka mumifikacji osiągnęła szczyt rozwoju w okresie Nowego Królestwa, między 1550 a 1000 przed Chr., gdy Egiptem władali potężni faraonowie, jak np. Ramzes II, Tutmosis III, ale także „król-chłopiec” Tutanhamon, który zmarł w wieku 18 lat. Zwyczaj ten zarzucono w czasie, gdy nad brzegami Nilu rozprzestrzeniło się chrześcijaństwo, czyli ok. 400 r. po Chr. Niektórzy chrześcijanie praktykowali mumifikację na różne sposoby, ale ostateczny kres położyła inwazja arabska, narzucająca Egiptowi islam w 642 r. po Chr.

Ciało "Otziego" wystawało częściowo spod lodowca alpejskiego. Człowiek ten zmarł ok. 3,5 tysiąca lat temu.
Zdjęcie: Reuters.

Warto wspomnieć, że mumifikacja jest celowym działaniem człowieka, w przeciwieństwie do tego, co spotkało np. „człowieka lodu”, znanego jako „Otzi”. Tym imieniem określa się ciało pochodzące z ok. 3300 r. przed Chr., które znaleziono w roztapiającym się lodzie Alp. Badania jego szczątków prowadziły niektórych nawet do zaskakującego przekonania, że został on zamordowany, ale jego ciało nie było owinięte płótnami, a tym bardziej oczyszczone i zachowane. Został on „przypadkowo” zakonserwowany przez warunki atmosferyczne.

Głowa mumii z Chinchorro, przykłady podobnych znalezisk rozsiane są po Chile i Peru.
Zdjęcie: Wikimedia Commons

Przykładem celowej mumifikacji, który rozpoczął się wraz z nastaniem cywilizacji ludzkiej są mumie z Chinchorro, znalezione w północnym Chile i południowym Peru, których wiek wynosi nawet ok. 9 tysięcy lat. Jak ich egipscy odpowiednicy, mumifikatorzy z Chinchorro wyjmowali wnętrzności, w tym mózg, a brakujące organy zastępowali materiałem roślinnym oraz zwierzęcą sierścią. W jednym przypadku, czaszka mężczyzny pochodząca z ok. 7000 r. przed Chr. została odnaleziona z fragmentem trzcinowej maty na brakującej części policzka. Egipskie mumie zazwyczaj owijano płótnami, ale ta praktyka była bardzo rzadka w Ameryce Południowej – znaleziono ją tylko w trzech przypadkach - ciał dzieci.

opracował: B. Sokal
na podstawie doniesień prasowych
(PLOS ONE; Haaretz)

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie udzielimy odpowiedzi, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.