Są momenty w historii świata, które znamy tylko z dużo późniejszych podań historyków. Kiedy jednak odkrywane są materialne ślady tych wydarzeń, często zaczyna się te przekazy rozumieć inaczej. Hyksosi w Egipcie i odkrycia w Tel Habuwa

W Drugim Okresie Przejściowym (XVIII – XVI w. przed Chr.), władzę nad Dolnym (tzn. Północnym) Egiptem sprawowali Hyksosi. W 1550 r. przed Chr. Ahmosis I pokonał Hyksosów i rozpoczął rządy XVIII dynastii i okres Nowego Królestwa w Egipcie.

Nowe światło na te wydarzenia, a zwłaszcza wyprawę Ahmosisa, rzuciły niedawne odkrycia w Tel Habuwa (Tell el-Habua), miejscu powiązanym ze starożytnym Tjaru, twierdzą w Egipcie znajdująca się na głównym szlaku między Egiptem a Kanaanem. Znaleziony na papirusie Whinda wpis o charakterze pamiętnikowym zaznacza, że Ahmosis zdobył Tjaru przed rozpoczęciem oblężenia stolicy Hyksosów, Avaris.

Wykopaliska w Tel Habuwa. Miejsce to utożsamia się ze starożytnym Tjaru.
Odkrycia prezentują ślady obecności Hyksosów oraz wypędzenia ich
przez Ahmosisa I pod koniec Drugiego Okresu Przejściowego.

Wykopaliska prowadzone na tym miejscu, które w linii prostej znajduje się ok. 3,5 km od Kanału Sieskiego, zaowocowały odkryciem śladów walki na kościach złożonych w podziemiach budynku administracyjnego z czasów zarówno Hyksosów, jak i Nowego Królestwa. W pobliżu znaleziono także ślady spalonych budynków oraz potężne spichlerze na zboże z czasów Nowego Królestwa, które mieściły zboże wystarczające do wyżywienia sporego garnizonu egipskiego. Gdy Ahmosis zdobył miasto i pokonał Hyksosów, rozbudował też owo miasto i wzniósł liczne forty w jego pobliżu tworząc w ten sposób silne zabezpieczenie wschodniej granicy Królestwa Egipskiego. Tjaru zostało odkryte w 2003 r., ale do tej pory wykopaliska przyczyniły się jedynie do odkrycia struktur obronnych oraz spichlerzy z okresu Nowego Królestwa. Znaleziska przyczyniły się do wsparcia poprzez ślady materialne znanych dotychczas jedynie z tekstów pisanych wydarzeń dotyczących ostatecznej fazy wygnania Hyksosów z Egiptu.

Hyksosi są dobrze znani ze starożytnych tekstów, a ich wygnanie opisywane jest w późniejszych tekstach starożytnego Egiptu. Żyjący w III w. przed Chr. historyk egipski Maneton, którego na wpół historyczne opowiadania stanowią cenny wkład w odtwarzanie monarchii egipskiej, pisze o bardzo brutalnym wejściu Hyksosów do Egiptu od północy oraz założeniu przez nich wspaniałej stolicy w Avaris, mieście związanym z wykopaliskami w Tel ed-Dab’a. Gdy Hyksosi zostali wypędzeni, opowiadanie Manetona stwierdza, że błąkali się po pustyni zanim osiedlili się w mieście zwanym Jerozolimą

.

Malowidła grobowe z Beni Hasan (ok. 1890 przed Chr.).
Abisza oraz jeden z Hyksosów prowadzą na sprzedaż do Egiptu ubranego w jasny strój semitę.
Beni Hasan znajduje się mniej więcej w połowie drogi między Kairem a Luxorem.

Chociaż Józef Flawiusz cytuje opowiadanie Manetona utożsamiając Izraelitów z Hyksosami, wielu współczesnych uczonych poddaje w wątpliwość słuszność zaproponowanej przez niego teorii uważając, że Maneton łączy tradycje o wypędzeniu Hyksosów z danymi biblijnymi. Życie historyka przypada na lata dużo późniejsze niż opisywane przez niego wydarzenia, więc istnieje możliwość połączenia przez niego dwu narracji, czy to świadomie czy przypadkowo.Zwycięstwo Ahmosisa I nad Hyksosami miało miejsce wieki wcześniej od tradycjnie przyjmowanej daty wyjścia z Egiptu. Ponadto, opis wygnania Hyksosów oraz wyjścia z Egiptu różnią się między sobą: Hyksosi zostali wypędzeni jako władcy Egiptu, a nie niewolnicy, a ponadto zostali przegnani siłą, a nie wyszli dobrowolnie.

Wygnanie Hyksosów mogło być nie tyle jednostkowym wydarzeniem, co raczej dłuższym procesem, ale mimo to wielu wciąż odczytuje przekazy Manetona na temat wygnania Hyksosów jako zapis wyjścia Izraelitów z Egiptu. Gdy Hyksosi zostali pokonani przez Ahmosisa, niektóre spośród ludów hyksoskich pozostały najprawdopodobniej w Egipcie jeszcze przez dłuższy czas, prawdopodobnie jako kasta niewolnicza. Egipska królowa Hatszepsut wspomina w poł. XV w. przed Chr. wygnanie obcych ludów z Avaris, dawnej stolicy Hyksosów. Nawet to drugie wygnanie miało miejsce na długo przed tradycyjnie przyjmowaną wyjścia Izraelitów, jednak można wskazać pewne paralele między tym wydarzeniem a tekstami biblijnymi. Tylko punktem odniesienia powinna być nie Księga Wyjścia, ale może raczej Księga Rodzaju, opisująca historię wypędzenia z Egiptu Abrahama, Sary i Lota (Rdz 12,19).

opracował: B. Sokal
na podstawie doniesień prasowych

Jesteś na facebooku? My też! :)

"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)

Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie udzielimy odpowiedzi, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".

Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.