Tekst grecki i polski

Najważniejsze słowa greckie

• κανών [kanōn] – „reguła”. Dosłowne znaczenie tego greckiego słowa to „kij” albo „pręt”. Jego główną cechą było to, że był prosty – i często służył również do utrzymywania innych rzeczy prostymi (biblijny przykład można znaleźć w Starym Testamencie, gdy mowa jest o „słupie” nad łożem Holofernesa – Jdt 13,6). Z punktu widzenia biblijnego najważniejsze jego zastosowanie w dosłownym znaczeniu to „pręt mierniczy” stosowany do różnego rodzaju pomiarów na przykład przez rzemieślników i murarzy. To stąd pochodzi jego znaczenie metaforyczne: „miara”, „reguła” albo „standard”, które – jak nietrudno się domyślić – w języku greckim było stosowane na różne sposoby. W Nowym Testamencie pojawia się bardzo rzadko, zaledwie cztery razy. W 2Kor 10,13 święty Paweł używa wyrażenia „według granic wyznaczonych nam przez Boga”, które dosłownie można byłoby przetłumaczyć jako „według miary kanonu wyznaczonego nam przez Boga”. Nieco dalej, w wersecie 15 Paweł mówi o wzrastaniu „według naszej miary (=kanonu)”, zaś w kolejnym wersecie Apostoł Narodów nie chce się chlubić tym co zostało już dokonane w granicach albo obszarze działalności kogoś innego. Wreszcie w Ga 6,16 mowa jest o kanonie jako o pewnej konkretnej zasadzie, której powinni trzymać się chrześcijanie. Oczywiście od tego terminu pochodzi używane w języku polskim (i nie tylko) słowo „kanon”, zarówno w odniesieniu do Pisma Świętego, jak i na przykład do piękna [pytanie 180].
• εἰρήνη [eirēnē] – „pokój”. Ten grecki termin nieco mniej kojarzy się z językiem polskim niż „kanon”, jednak każdy z nas prawdopodobnie zna przynajmniej jedną Irenę, której imię pochodzi właśnie od tego greckiego rzeczownika. Oczywiście sam termin „pokój” może przyjmować wiele różnych odcieni znaczeniowych, począwszy od braku wojny, poprzez zgodną koegzystencję jakiejś grupy osób, skończywszy wreszcie na pokoju wewnętrznym. Ta mozaika znaczeniowa, która istniała już w klasycznym języku greckim została w grece klasycznej znacznie rozszerzona przez powiązanie z hebrajskim rzeczownikiem shalom, który może oznaczać dobrobyt, powodzenie, zdrowie czy bezpieczeństwo, a wywodzi się od idei bycia kompletnym. Etymologia tego rzeczownika wiąże się prawdopodobnie z czasownikiem εἴρω [eirō]: „łączyć”, „wiązać”. W Liście do Galatów występuje trzykrotnie: na początku święty Paweł w adresie używa zwrotu „łaska i pokój” (Ga 1,3), później wymienia pokój wśród owoców Ducha (5,22), by wreszcie zakończyć list słowami „pokój i miłosierdzie”. Użycie tego terminu jako pozdrowienia to również typowy przykład wpływu języka hebrajskiego, gdzie shalom bardzo często pełni taką właśnie funkcję.
• ἔλεος [eleos] – „miłosierdzie”, „współczucie”. Ten termin pojawia się dość rzadko w Nowym Testamencie. Wśród ewangelistów używają go jedynie Mateusz (9,13; 12,7; 23,23) i Łukasz (1,50.54.58.72.78; 10,37), ponadto kilkakrotnie pojawia się u świętego Pawła (Rz 9,23; 11,31; 15,9; Ga 6,16; Ef 2,4; 1Tm 1,2; 2Tm 1,2.16.18; Tt 3,5) i w pozostałych listach (Hbr 4,16; Jk 2,13; 3,17; 1P 1,3; 2J 3; Jud 2.21). Stosunkowo często pojawia się w adresach listów (1Tm 1,2; 2Tm 1,2; 2J 3; Jud 2), gdzie występuje w parze z „pokojem”, podobnie jak w Ga 6,16. To użycie jest śladem po hebrajskim zastosowaniu rzeczownika chesed, oznaczającego najczęściej Bożą dobroć, szczodrobliwość i łaskę. Do tej samej rodziny należy również kilka innych greckich słów: czasownik ἐλεέω [eleeō] („okazać miłosierdzie, współczucie”, „być poruszonym”), rzeczownik ἐλεημοσύνη [eleēmosynē] („jałmużna” albo „dawanie jałmużny”) oraz przymiotniki ἐλεεινός [eleeinos] („zasługujący na miłosierdzie”, „godny politowania”) i ἐλεήμων [eleēmōn] („miłosierny”, „współczujący”). Chociaż mogłoby się wydawać, że ten grecki termin będzie ciężko powiązać z językiem polskim, to jednak jest to możliwe. Od rzeczownika ἔλεος pochodzi – jak już wiemy – grecki rzeczownik ἐλεημοσύνη, który następnie został w późnej łacinie zaadaptowany jako eleemosyna, skąd przez Niemcy (alamuosan > almuosan; współcześnie Almosen) i Czechy (almužna) dotarł do Polski jako „jałmużna”. Również dość dobrze znany z liturgii zwrot Kyrie eleison nie jest – jak myślą niektórzy – łaciński, ale grecki. Pierwsze występujące w nim słowo to wołacz od znanego już rzeczownika κύριος [kyrios], „pan”. Drugie natomiast to nic innego jak druga osoba liczby pojedynczej trybu rozkazującego od czasownika ἐλεέω – ἐλέησον [eleēson]. Przy okazji można zaobserwować jedną ze zmian, jakie dokonały się w języku greckim na przestrzeni wieków. Litera η [ēta] w języku starogreckim odpowiadała długiemu „e” (otwartemu), jednak wskutek procesu zwanego itacyzmem zaczęła być wymawiana jako „i” – tak jak w Kyrie eleison oraz w języku nowogreckim.

Biblię Biblią wyjaśniać

• Ga 1,3-5: „Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa, który wydał samego siebie za nasze grzechy, aby wyrwać nas z obecnego złego świata, zgodnie z wolą Boga i Ojca naszego. Jemu to chwała na wieki wieków! Amen”.
• 2J 3: „Łaska, miłosierdzie i pokój Boga Ojca i Jezusa Chrystusa, Syna Ojca, [niech] będą z nami w prawdzie i miłości!”
• Rz 9,6-9: „Nie znaczy to jednak wcale, że słowo Boże zawiodło. Nie wszyscy bowiem, którzy pochodzą od Izraela, są Izraelem, i nie wszyscy przez to, że są potomstwem Abrahama, stają się jego dziećmi, lecz w Izaaku uznane będzie twoje potomstwo, to znaczy: nie synowie co do ciała są dziećmi Bożymi, lecz synowie obietnicy są uznani za potomstwo. Albowiem to jest słowo obietnicy: Przyjdę o tym samym czasie, a Sara będzie miała syna”.

Biblia w sztuce